මුලින්ම ඇමරිකාවේ ජීවත්වන ඉබ්බන් විශේෂ ආරක්ෂා කරගැනීමේ අරමුණෙන් එම සමාජය කතිකාවක් ඇති වීම නිසා 2000 වසරේ සිට වාර්ෂිකව සෑම ජුනි 16 වෙනිදා දිනකම සැමරෙන ලෝක කැස්බෑ දිනයේ (World Turtle Day) අරමුණ වී ඇත්තේ කැස්බෑවන් සහ ඉබ්බන්( turtles and tortoises)පිළිබඳ දැනුම හා ගෞරවය ලෝක ප්‍රජාව හමුවේ වැඩි කිරීම සහ ඔවුන්ගේ පැවැත්මට සහ දියුණුවට හේතුවන ක්‍රියාකාරකම් සඳහා මිනිස් ප්‍රජාව දිරිමත් කිරීමයි. කැස්බෑ සංරක්ෂණය වෙනුවෙන් සිය දිවියම කැප කළ “මුහුදු කැස්බෑ ජීව විද්‍යාවේ පියා” Dr. Archie Carr(1909-1987) ගේ උපන් දිනය ලෝක කැස්බෑ සංරක්ෂණ දිනය ලෙස නම් කර ඇත.
කැස්බෑවන් වෙනුවෙන් දිනයක් වෙන්කිරීමට තරම් ලෝක ප්‍රජාව මූලික වූයේ එම සතුන් වඳීයාමේ තර්ජනයට මුහුණදී සිටීම හේතුවෙනි.
ජුරාසික් යුගයේ සිට එනම් වසර මිලියන 100ක පමණ ඉතිහාසයක සිට කැස්බෑවුන් මෙලොව ජීවත් වන බවට අනුමාන කෙරෙන මෙම සත්ත්වයින් පරිසර විශේෂඥයින් හඳුවන්වන්නේ "සජීවී පොසිල" ලෙසය. ඇතැම් කැස්බෑවන් වයස අවුරුදු 400ක් පමණ ජීවත් වන අතර ඔවුන්ගේ සාමාන්‍ය ආයු කාලය වසර 80-120ක් ලෙස සැලකේ.
මිනිස් ක්‍රියාකාරකම් නිසා කැස්බෑ විශේෂ ගණනාවක් වඳ වී ගොස් ඇති අතර දැනට ලොව ජීවත් වන්නේ කැස්බෑ විශේෂ හතක් පමණි. එයිනුත් විශේෂ හයක්ම ලෝක රතු දත්ත පොතට ඇතුළත් කර ඇත. මෙම විශේෂ හත අතරින් පහක්ම ලංකාව අවට මුහුදේ ජීවත් වීම විශේෂත්වයකි. ඒ ගල් කැස්බෑවා, බටු කැස්බෑවා, දාර කැස්බෑවා, පොතු කැස්බෑවා සහ ඔලුගෙඩි කැස්බෑවා යන විශේෂයන්‍ ය.
මිනිසා විසින් සිදු කරනු ලබන නොමිනිස් ක්‍රියා කාරකම් හේතුවෙන් ලොව පුරා කැස්බෑවුන් මිය යමින් සිටී. වසරකදී ලොවපුරා රටවලින් මුහුදට එක් කරනු ලබන ප්ලාස්ටික් අපද්‍රව්‍ය ප්‍රමාණය ටොන් මිලියන අටක් බව පැවසෙන අතර මුහුදේ ජීවත් වනු ලබන කැස්බෑවුන්, ජෙලිෆිෂ් වැනි ආහාරයක් යැයි වරදවා වටහාගෙන ප්ලාස්ටික් හෝ පොලිතින් ආහාරයට ගැනීමෙන් මිය යයි.
ලෝක කැස්බෑ දිනය ගැන ශ්‍රී ලංකාවේ අපි සාකච්ජා කරන්නේ පරිසර පද්ධතියේ ජීවත්වන කැස්බෑවන් ගේ ජීවිත දැඩි අභියෝගකට ලක්ව ඇති පසුබිමකය. ඒ එක්සප්‍රස් පර්ල් නවුකාව කොළඹ වරාය ආසන්නයේ දී ගිනිගෙන මුහුදුබත් වීම සහ ඒ ආශ්‍රිතව පැන නැගුණ පරිසර හානිය හේතුවෙන් කැස්බෑවන් මියයාම දිවයිනේ විවිධ වෙරළ තීරවලින් වාර්තා වීමයි.
දින කිහිපයක් ඇතුළත ශ්‍රී ලංකාවට අහිමි වී ගිය මුහුදු කැස්බෑවන් ගණන 50 කට ආසන්න බව පරිසරවේදීන් මාධ්‍ය වාර්තා කර ඇත.බටහිර වෙරළේ මුන්දලම දක්වාත් දකුණේ වෙරළේ තංගල්ල රැකව ප්‍රදේශ දක්වාත් කැස්බෑවන්ගේ සිරුරු වෙරළට ගොඩ ගසා තිබී ඇත.
ලොව වඳවීයාමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති පොතු කැස්බෑවන් පස්දෙනකුම එලෙස පරිසර පද්ධතියට අහිමිවීම ඇත.
