Thursday, February 22, 2024

ගල්ගමුවේ අලි 200කට ආරක්ෂිතව රේල්පාර හරහා යන්න වනජීවී උමං මාර්ගයක්

 


වන අලි 200 කගේ පමණ ජීවිත සුරක්ෂිත කෙරෙන මෙම කටයුත්ත ශ්‍රී ලංකාවේ වනජීවී සංරක්ෂණය වෙනුවෙන් ගැනෙන දැවැන්ත පියවරක් වන අතර පරිසර සංවිධාන අත්කරගත් විශාල ජයග්‍රහණයකි. ඊට අමතරව දුම්රිය අනතුරු වළක්වා දුම්රිය දේපළ ආරක්ෂා කරගැනීමටත්, දුම්රිය මගීන්ගේ ආරක්ෂාව තහවුරු කිරීමටත් මෙම ව්‍යාපෘතිය විශාල කාර්යභාරයක් ඉටු කරනු ඇත.



ඊට අමතරව අලි – දුම්රිය ගැටුම් අවම කිරීම උදෙසා ඕස්ට්‍රේලියානු සහ ඇමරිකා එක්සත් ජනපද රජයන්ගේ සහය ඇතිව ක්‍රියාත්මක කිරීමට යෝජිත ජාතික වැඩසටහන පිළිබඳව වැදගත් තීරණ කිහිපයක් මෙම රැස්වීමේදී ගත් අතර සියළුම රාජ්‍ය ආයතන සහ රාජ්‍ය නොවන ආයතන එම වැඩසටහන සාර්ථක කරගැනීම සඳහා සහයෝගයෙන් ක්‍රියා කිරීමට එකඟතාවයකට එළැඹිණි.



ප්‍රවාහන අමාත්‍යාංශයේ ලේකම් ඉංජිනේරු රංජිත් රූබසිංහ මැතිතුමාගේ මූලිකත්වයෙන් පැවති මෙම රැස්වීමට ජූජ්‍ය පාහියංගල ආනන්ද සාගර හිමි ඇතුළු සුරකිමු ශ්‍රී ලංකා සංවිධානයේ නියෝජිතයින්, දුම්රිය සාමාන්‍යාධිකාරි එච්. එම්. කේ. ඩබ්ලියු. බණ්ඩාර මහතා, දුම්රිය අතිරේක සාමාන්‍යාධිකාරී වී. එස්. පොල්වත්තගේ මහතා ඇතුළු දුම්රිය දෙපාර්තමේන්තු නිලධාරීන්, දුම්රිය මාර්ග ප්‍රතිසංස්කරණ ව්‍යාපෘතියේ ව්‍යාපෘති අධ්‍යක්ෂක අසෝක මුණසිංහ මහතා, වනජීවී දෙපාර්තමේන්තුව වෙනුවෙන් එහි නියෝජ්‍ය අධ්‍යක්ෂ යූ. එල්. තවුෆීක් මහතා ප්‍රමුඛ නිලධාරීන්ද, ඕස්ට්‍රේලියානු රජයේ පරිසර දෙපාර්තමේන්තුවේ ආචාර්ය අමරා පරණගම මහත්මියද, ඉංජිනේරු ඉරෝෂ් පෙරේරා මහතා ද සහභාගී විය.



Credit gose to timesoflanka.com

Thursday, February 1, 2024

ලෝක තෙත්බිම් දිනය 2024

2024 ලෝක තෙත්බිම් දිනය 


1971 වසරේ පෙබරවාරි මස ඉරානයේ රම්සා නගරයේදී තෙත් බිම් සම්බන්ධව අන්තර්ජාතික සමුළුවක් පැවැත්වුණි. එවකට ලොව ප්‍රකට පරිසරවේදීන්විද්වතුන්රාජ්‍ය නියෝජිතයන් ඇතුළුව විශාල පිරිසක් ඊට සහභාගි වූහ. එහිදී ඇති කරගත් සම්මුතිය තෙත් බිම් ආශ්‍රිත ජලජ පක්ෂීන්ගේ වාසස්ථාන පිළිබඳ අන්තර්ජාතික සම්මුතිය (තෙත් බිම් සම්මුතිය) නම් වේ. 

එය ඉරානයේ රම්සා නුවරදී ඇතිකරගත් බැවින් රම්සා සම්මුතිය නමින්ද හඳුන්වයි. ශ්‍රී ලංකාව 1990 වසරේ සිට රසා සම්මුතියේ පාර්ශ්ව රාජ්‍යයක් ලෙස කටයුතු කරයි.

තෙත්බිම් යනු බාදිය මට්ටමේ සිට මීටර් 6 ට අඩු මුහුදු පෙදෙස් ද ඇතුළත්ව ගලායන හෝ නිශ්චලව පවතින්නා වූ මිරිදියකිවුල් දිය හෝ ලවණ දියෙන් තාවකාලිකව හෝ ස්ථිරව යටවී ඇති කෘත්‍රිම හෝ ස්වාභාවික වගුරු බිම්විල්ලූජලාශ හෝ ජල මාර්ග හැල ඉඩම්පිටි ඉඩම්තෙත් බිම් නමින් හඳුන්වයි.

රම්සා සම්මුතියට පාර්ශ්ව රාජ්‍යයන් අත්සන් තබා එම සම්මුතිය සම්මත වීම 1971 වසරේ පෙබරවාරි දෙවන දින සිදුවිය. එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය එම දිනය සිහිපත් කරමින් සෑම වසරකම පෙබරවාරි 02 දින අන්තර්ජාතික තෙත් බිම් දිනය නමින් ප්‍රකාශයට පත්කෙරුණි. අන්තර්ජාතික වශයෙන් තෙත් බිම් දිනය සැමරීම 1997 වසරේ දී ආරම්භ වුණි.

දේශීය සංස්කෘතිය හා තෙත් බිම් අතර ඇත්තේ දැඩි සම්බන්ධතාවයකි. අපගේ ප්‍රධාන ආහාරය වන බත් සපයන වී නිපදවන්නේ කුඹුරෙනි. කුඹුර තෙත් බිමකි. කුඹුරට දිය ලැබුණේ වැවෙනි. ගැමියන් ගමේ වැව රැක ගත්තේ මහත් ආදර ගෞරයකිනි. වැව හා බැඳුණු සංස්කෘතියක් එහි පැවතුණි.

ලොකු කුඩා අභ්‍යන්තර වැව් හා ජලාශගංගා ඇළ දොළ රැසක් අප රට පුරා විහිදී පවතියි. මේවා මගින් බීමට හා වගා කටයුතු සඳහා අවශ්‍ය ජලය සැපයෙයි. තවද ජල විදුලිය නිෂ්පාදනයටධීවර කර්මාන්තයටසංචාරක කර්මාන්තයට ද මහඟු දායකත්වයක් ලබා දෙයි. තෙත් බිම් පොදුවේ මානව පැවැත්මටත් පරිසර පද්ධතියේ තිරසර බවටත් ඉතා ප්‍රයෝජනවත්ය

2024 වර්ෂයේ තෙත්බිම් දින තේමාව වී ඇත්තේ ‍"තෙත්බිම් සහ මානව යහපැවැත්ම" යන්නයි. තෙතබිම් වලින් මානවයාගේ යහපැවැත්මට සිදුවන දායකත්වය කෙසේ දැයි පෙන්වා දීමටත් තෙත්බිම් සංරක්ෂණය කෙරෙහි ලෝක ප්‍රජාවගේ අවධානය යොමු කරවිමටත් මෙවර තෙත්බිම් දින තේමාව ඔස්සේ උත්සාහ දරා ඇත.

තෙත්බිම් වලින් මානව යහපැවැත්මට ලැබෙන දායකත්වය

  • ජල සුරක්ෂිතතාවය තහවුරු කිරීම
  • ස්වාභාවික ආපදාවලින් ආරක්ෂා කිරීම
  • ජීවනෝපාය සඳහා දායකවීම
  • දේශගුණික විපර් යාස වලට බාධකයක්

අපව සුරකින තෙත් බිම් අපිත් සුරකිමු

  • තෙත් බිම්වලට කැළි කසළ හා වෙනත් අපද්‍රව්‍ය එක්වීම වළක්වමු.
  • තෙත් බිම්වල පවතින ජෛව විවිධත්වය පිළිබඳව දැනුමක් ලබමු.
  • තෙත් බිම්වල විශේෂ වැදගත්කම පිළිබඳව දැනුවත් වෙමු. අන් අයද දැනුවත් කරමු.
  • තෙත්බිම් සුරකින්නට අපේ දායකත්වය දෙමු.

තෙත්බිම් පිළිබඳව කරුණු සොයන ඔබට 2017 වර්ෂයේ ඵල කරන ලද මෙම සබැඳියේ ලිපිය වැදගත් වේවි. https://isiwaraya.blogspot.com/2017/02/2017-02.html

දිලිප්.සේනානායක,

ප්‍රාදේශීය පරිසර නිලධාරි,

මධ්‍යම පරිසර අධිකාරි.

Monday, January 29, 2024

තිරසර ආර්ථිකයකට මග කියන ඔයිල් ෆාම් හෙවත් කටුපොල් වගාව

 තිරසර ආර්ථිකයකට මග කියන ඔයිල් ෆාම් වගාව.



ඔයිල් ෆාම් හොවත් කටුපොල් වගාව සම්බන්ධයෙන් විවිධ මතවාද පළබවී ඇත. එහිදී එයට පක්ෂවසහවිපක්ෂව කරුණු ඉදිරිපත් වී ඇත. එක් පාර්ෂවයක් කටුපොල් වගාවෙන් පාරිසරික ව්‍යසනයක් සිදු වන බව පෙන්වා දෙන අතර තුර තවත් පාරෂවයක් එය එසේ නොවන බව පෙන්වා දෙමින් එහි ඇති ආර්ථිකමය වාසිිිිපෙක්කවා දි ඇත.


මේ ඒ පිළිබඳ රුහුණු සරසවියේ කෘෂි පීඨයේ මහාචාර්ය අරුණ කුමාර මහතාගේ අදහසයි.


ලංකාව කෘෂිකාර්මික රටක් වශයෙන් හඳුනාගන්නා බොහෝ දෙනා එය දූපතක් ද වන බව අමතක කරයි. දූපතක මූලිකම සීමාකාරි සාධකය භූමියයි. එබැවින් සීමිත භූමිය වඩාත් ඵලදායි වගාවන් සඳහා යොදා ගැනීම අප කාගේත් වගකීමයි. වගාවක් වශයෙන් කටුපොල්වල ඇති යෝග්‍යතාවය සලකා බැලීම මෙම ලිපියේ අරමුණයි. ලොව එළවළු තෙල් නිෂ්පාදනයේ ප්‍රමුඛයා කටුපොල්ය. ලෝක එළවළු තෙල් පරිභෝජනයට කටුපොල්වලින් ලැබෙන දායකත්වය 40%ක් තරම්ය. එතරම් විශාල දායකත්වයක් සැපයුව ද කටුපොල් වගාව සඳහා යොදාගෙන ඇත්තේ ලෝකයේ තෙල් භෝග සඳහා යොදාගෙන ඇති සමස්ත භූමි ප්‍රමාණයෙන් 5 – 5.5%ක් තරම් අඩු ඉඩකි. එමඟින් සනාථ වන්නේ තෙල් භෝග අතුරින් ඒකීය භූමි ප්‍රමාණයකින් වැඩිම අස්වැන්නක් ලබාදෙන භෝගය කටුපොල් බවයි. එම අස්වැන්න හෙක්. ටොන් 1.9 – 4.8ක් තරම් ඉහළය. සෝයා බෝංචි ලබා දෙන්නේ හෙක්.තෙල් ටොන් 0.4 – 0.8කි. රටකජු සහ සූරියකාන්තවලින් ලබාදෙන අස්වැන්න පිළිවෙළින් ටොන් 0.5 – 0.8 හා 0.5 – 0.9 තරම් ප්‍රමාණයකි. ඔලිව්වලින් ටොන් 0.3 – 2.9 දක්වා අස්වැන්නක් ලබා ගත හැකිය. ලංකාවේ ප්‍රධානම තෙල් භෝගය වන පොල්වලින් ලබා ගත හැක්කේ තෙල් ටොන් 0.4 – 2.4 අතර අස්වැන්නකි.


වසර 2050 වනවිට ලෝක එළවළු තෙල් සඳහා ඇති ඉල්ලුම 46% කින් පමණ ඉහළ යනු ඇතැයි ඇස්තමේන්තු කර ඇත. එම අවශ්‍යතාවය සපුරාලීමට නම් වාර්ෂික නිෂ්පාදනය ටොන් මිලියන 3.86කින් ඉහළ නැංවිය යුතුය. සෝයා තෙල්වලින් මෙම අවශ්‍යතාවය සපුරාගන්නේ නම් අවශ්‍යවන අතිරේක ඉඩම් ප්‍රමාණය හෙක්.මිලියන 179කි. නමුත් කටුපොල් සඳහා අවශ්‍ය වනුයේ හෙක්. මිලියන 31.3ක් පමණි. එනම් සෝයාවලට අවශ්‍ය ඉඩම් ප්‍රමාණයෙන් 1/6ක් පමණි. ලංකාවේ වාර්ෂික තෙල් සහ මේද අවශ්‍යතාවය ටොන් 270,000ක් පමණ වේ. ඉන් දේශීයව නිෂ්පාදනය කර ගත හැක්කේ 20%ක් තරම් සුළු ප්‍රමාණයකි. ඉතිරිය ආනයනය මඟින් සපුරා ගැනේ. තෙල් සහ මේද ආනයනය සඳහා 2021 දී පමණක් ඩොලර් මිලියන 166ක් වියදම් කිරීමට රටට සිදුවිය. ආහාර සහ ආහාර නිෂ්පාදන සඳහා අවශ්‍යවන තෙල් සහ මේදය ආනයනය මඟින් සපුරා ගැනීමට සිදුවීම ගැටලු සහගතය. එය එම නිෂ්පාදන ක්ෂේත්‍රයේ රැකියාවල යෙදී සිටින 350,000 ඉක්මවාලූ සේවක පිරිසක‍ගේ රැකියා සුරක්ෂිතතාවය පිළිබඳ ගැටලුවක් ද වන්නේය. මේ සඳහා වැයවන විදේශ විනිමය ප්‍රමාණය රැකගෙන, රටට අවශ්‍යවන තෙල් සහ මේදය රට තුළම නිෂ්පාදනය කර ගැනීමට නම් පොල් වගාව අවම වශයෙන් තවත් හෙක්. 200,000කින් පමණ ව්‍යාප්ත කළ යුතුය. ඒ දැනට පොල් වගාකර ඇති හෙක්. 394,836ට අමතරවය. අවශ්‍යතාවය කටුපොල්වලින් සපුරා ගන්නේ නම් අවශ්‍ය වන්නේ තවත් හෙක්. 50,000ක් පමණි. මන්ද කටුපොල්වල තෙල් අස්වැන්න පොල්වල මෙන් සිව් ගුණයක් පමණ වන බැවිනි.


කටුපොල් වගාව ව්‍යාප්ත කිරීමට ඇති ප්‍රධානම ගැටලු වන්නේ එම වගාව පරිසරයට අහිතකර ලෙස බලපාන්නේ යැයි ගොඩනැඟී ඇති සමාජ මතයයි. වගාවක් යනු සැබවින්ම ස්වභාවික පරිසර පද්ධතිය වෙනස්කර මිනිසාගේ ඕනෑ එපාකම් සරිකර ගනුවස් ස්ථාපනය කරනු ලබන ශාකයන්ය. ඒ නිසා ඕනෑම වාණිජ වගාවකින් යම් හෝ ආකාරයක පරිසර හානියක් සිදුවන බව අවබෝධ කර ගත යුතුය. එසේ වුවත් මිනිසාගේ පැවැත්මට අත්‍යවශ්‍ය ආහාර නිෂ්පාදනය වැනි අවස්ථාවලදී සුදුසු පරිදි පරිසරය සහ අවශ්‍යතාවය ගළපා ගත යුතුය. කටුපොල් වගාව ව්‍යාප්ත කිරීමේ දී ස්වභාවික වනාන්තරවලට සිදු වූ හානිය සුළුපටු නොවේ. විශේෂයෙන්ම ඉන්දුනීසියාව සහ මැලේසියාව සැලකීමේ දී මෙම තත්ත්වය වඩාත් කැපී පෙනෙයි. වසර 1972 සිට 2000 කාල වකවානුව තුළ කටුපොල් වගාව සඳහා අලුතින් යොදාගත් වපසරියෙන් 46%ක් වනාන්තර භූමීන්ය. සෙසු 54%ට ඇතුළත් වූයේ වෙනත් වගාවන් (උදා_ රබර් සහ පොල්) යටතේ පැවති ඉඩම් සහ තෘණ බිම්ය. එසේ වුවද මෑතක දී සිට එම තත්ත්වයේ පැහැදිලි අඩුවීමක් නිරීක්ෂණය කළ හැකිය. පර්යේෂණ දත්තවලට අනුව 2000 සිට 2013 දක්වා කාල වකවානුවේ දී කටුපොල් වගාව නිසා ලෝක වන ගහනයට සිදුවී ඇති හානිය 0.2%ක් තරම් අඩු අගයකි. ලෝකයේ ප්‍රධානම කටුපොල් වගාකරුවන් මේ වන විට Zero detorestation සම්මුතියකට පැමිණ ඇත.


කටුපොල් වගාව නිසා ජෛව විවිධත්වය අඩුවේය යන්න දෙවැනි විරෝධතාවයයි. මෙහිලා කිසියම් වගා භූමියක ජෛව විවිධත්වයට බලපාන සියලුම සාධක එනම් භෝග වර්ගය, පැළ අතර පරතරය, වගාවේ වයස, පස සහ දේශගුණය, භෝග පාලන පිළිවෙත්, අවට පරිසරය ආදී සියල්ල එකට ගෙන සංසන්දනාත්මකව සලකා බැලිය යුතුය. එසේ නොමැතිව කටුපොල් වගා කළ පමණින් ජෛව විවිධත්වයට හානි වේ යැයි පැවසීම හුදු ප්‍රකාශයක් පමණි. මන්ද පොල් වගාව නිසා ද ජෛව විවිධත්වයට හානිවන බව සඳහන් පර්යේෂණ පත්‍රිකා ඇත. (උදා: Meijaard et al 2020) එසේ වුවද එම සීමාකාරි කම සලකා අප පොල් වගා නොකර සිටින්නේ ද? එලෙසින්ම තෙල් සඳහා වගාකරන වාර්ෂික‍ භෝග (උදා සෝයා වැනි) හා සංසන්දනය කරන විට කටු පොල් වගා බිමක ජෛව විවිධත්වය වැඩිය. එක් අධ්‍යයනයකට අනුව කටුපොල් වගා බිමක යටි වගාවේ ශාක විශේෂ 298ක් සහ කටු පොල් ක‍ඳේ පරිනාංග විශේෂ 15ක් හඳුනාගෙන ඇත. (Sato et al 1996)


කටුපොල් වගා කළ විට දිය උල්පත් සිඳී යන්නේ ද? එය එසේ නම් ඉන්දුනීසියාව සහ මැලේසියාව මේ වන විට කාන්තාර බවට පත්වී තිබිය යුතුය. ලංකාවේ කටුපොල් වගා වපරිසය හෙක්. 11,000කි. එය මැලේසියාවේ සහ ඉන්දුනීසියාවේ පිළිවෙළින් හෙක්. මිලියන 5.9ක් සහ 14.5කි. එම දත්ත අනුවම කටුපොල් වගාව සහ දිය උල්පත් අතර පැහැදිලි සබඳතාවයක් නැති බව පැහැදිලිය. ලංකාවේ කටුපොල් වගාව ආරම්භ කර දැනට වසර 60ක් පමණ ගත වී ඇත. මෙම කාලය තුළ කිසිදු වගා බිමක් ආශ්‍රිතව දිය උල්පත් සිඳී යෑමක් වාර්තා වී නොමැත.


කටුපොල් සම්බන්ධයෙන් ඇති තවත් චෝදනාවක් වන්නේ එය හරිතාගාර වායු විමෝචනයට දායක වන බවයි. මෙවැනි කාරණා සැබවින්ම සලකා බැලිය යුතු වන්නේ සාපේක්ෂවය. එහිදී එම භෝගයෙන් ලැබෙන ආර්ථිකමය සහ අනෙකුත් වාසි සහගත තත්ත්වයන් මෙම පරිසර සාධක සමඟ ගළපා ගත යුතුය. හරිතාගාර වායු විමෝචනය සැලකූ විට ඒ සඳහා දායකවන ප්‍රධානම භෝගය වී වගාවයි. ඒ නිසා අපි වී වගාව නතර කර දමන්නේ ද? නැත. ලොව වී වගාව යටතේ ඇති සමස්ත භූමි ප්‍රමාණය හෙක්. මිලියන 165කි. කටුපොල් වගාව යටතේ ඇති සමස්ත භූමි ප්‍රමාණය හෙක්. මිලියන 25කි. ලංකාව සම්බන්ධයෙන් සැලකූ විට ද වැඩිම CO 2 ප්‍රමාණයක් විමෝචනය කරන භෝගය වී වගාවයි. වී වගා හෙක්ටයාරයකින් වසරකට විමෝචනය කරන CO 2 ප්‍රමාණය ටොන් 4.77 කි(Rathnayake & Mizunoya,2023). මහ කන්නයේ හෙක්. 800,000 කුත්, යල කන්නයේ හෙක්.500,000කුත් වී වගාව යටතේ පවතී. කටුපොල් වගාව ඇත්තේ හෙක්. 11,000 පමණි.


කරුණ එසේ හෙයින් දූපතක් වූ ලංකාවේ සීමිත ඉඩම්වලට වඩාත් සුදුසු වන්නේ හෙක්ටයාරක් සඳහා වාර්ෂික ලාභය රු.70,000ක් වූ රබර් ද, රු.280,000ක් වූ පොල් ද නැතහොත් රු.900,000 වූ කටුපොල් ද යන්න අප තීරණය කළ යුතුය. නොඑසේ නම් අප වගා කළ යුත්තේ භෝගයේ අවසන් නිෂ්පාදනය ටොන් එකක් සමඟ භූමියෙන් ඉවත්වන ජලය ප්‍රමාණය (Water footprint) ඝන මීටර් 12,923ක් වූ තේ ද, 10,548ක් වූ පොල් ද, නැතිනම් 3946ක් වූ කටුපොල් දැයි තීරණය කළ යුතුය.


Professor Aruna Kumara 

Faculty of Agriculture 

University of Ruhuna

Wednesday, September 6, 2023

නිල් අහස සඳහා වූ පිරිසිදු වාතය පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර දිනය


නිල් අහස සඳහා වූ පිරිසිදු වාතය පිළිබඳ ජාත්‍ය
න්තර දිනය සැප්තැම්බර් 07 දිනට යෙදෙයි.  (07.09.2022)

මානව සෞඛ්‍යයට සහ එදිනෙදා ජීවිතයට පිරිසිදු වාතයෙහි ඇති වැදගත්කම සැලකිල්ලට ගිනිමින් එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලය විසින් 2019 වසරේදී, සැප්තැම්බර් 07 වන දින නිල් අහස සඳහා වූ පිරිසිදු වාතය පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර  දිනය ලෙස නම් කර ඇත. මේ සම්බන්ධයෙන් ඒ ඒ වරසරේදී ලෝක ප්‍රජාවගේ විශේෂ  අවධානය යොමු කරවීම සඳහා ඒ ඒ වසරට අදාලව තේමාවක් යටතේ ලොවපුරා සැමරුම් වැඩසටහන් ක්‍රියාත්මක කරනු ලබයි.

ඒ අනුව 2023 සැප්තැම්බර් 07 දිනයේ තේමාව කරගෙන ඇත්තේ "පිරිසිදු වාතය සඳහා එක්වෙමු"  "Together for Clean Air" යන්නයි. එමගින් වායු දූෂණයෙන් මිදීම උදෙසා ශක්තිමත් හවුල්කාරිත්වයක අවශ්‍යතාවය, වගකීම බෙදා ගැනීම සහ ඒ සඳහා වැඩි වශයෙන් ආයෝජනය කිරීමේ අවශ්‍යතාව ඉස්මතු කරනු ලබයි.

පිරිසිදු වාතය සෑම ජීවියකුගේම මූලික අවශ්‍යතාවයකි. ලොව සමස්ථ ජනගහණයෙන් 99%කට වඩා අනාරක්ෂිත වාතය ආශ්වාස කරන බව ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානය ප්‍රකාශයට පත්කර ඇත. සෑම වසරකම ලෝකයේ මිලියනන 7කට ආසන්න ප්‍රමාණයක් වායු දූෂණය හේතුවෙන් මිය යන බව අනාවර්ණය වී ඇත. 

වායු දූෂණය දේශිය වශයෙන් මෙන්ම දේශ සීමා ඉක්මවා ද බලපෑම් ඇති කරනු ලබයි. එබැවින් වායුගෝලය රැක ගැනීම මෙන්ම සැමට පිරිසිදු වාතාශුය සහතික කිරීම අප සැමගේ වගකීමයි. 

 මෙහිදී ගෝලීය වශයෙන් මෙන්ම දේශීය වශයෙන් ද හුස්ම ගැනීමට ඇති වාතය පිළිබඳව වරක් දෙවරක් නොව කිහිප වරක් සිතාබැලිය යුතු කාලයක් උදාවෙමින් ඇති බව අවධාරණය කළ යුතුමය..

 මිනිසුන් පමණක් නොව සියලුම ජීවීන් තම පනනළ රැක ගැනීම සඳහා අවශ්‍ය වාතය හුසුම ලෙ‍ෙ ගනු ලබන්නේ එකම වායුගෝලයෙනි. මිනිසාට සාපේක්ෂව අනෙකුත් ජීවින් අතින් වායුගෝගයට සිදුවන බලපෑම නොසැළකිය යුතු තරම්ය.  අප අවට ඇති වායුගෝලය රැකගැනීම අප සියල්ලන්ගේම යහපත පිණිස හේතු වනු ඇත. මෙම වාතලය නොතිබෙන්නට මිහිපිට ජීවයක් නොවනු ඇත.

ශ්‍රී ලංකාවේ වායු දූෂණය පිළිබඳව සලකා බැලීමේදී රථවාහන හරහා සිදුවන ෆොසිල ඉන්ධන දහනය, අපද්‍රව්‍ය පිළිස්සීම, ගෘහස්ථ ඉන්දන දහනය, පෙට්රෝලියම් පිරිපහදු කිරීමේ ක්‍රියාවලිය ආදිය මූලිකත්වය ගන්නා බව සඳහන් වේ. 


පරිසර දූෂක ලෙස වායු සංඝටක ගණනාවක් පිළිබඳව සලකා බලපානු ලබයි.  ඒවායින් විශේෂ අවධානයන් යොමු වන කිහිපයක් පහතින් දක්වා ඇත.
වායු ගොලයේ පදාර්ථමය අංශු (particulate matter), 
ඕසෝන්, 
සල්ෆර් ඩයොක්සයිඩ්, 
නයිට්‍රජන් ඩයොක්සයිඩ්, 
කාබන් මොනොක්සයිඩ්, 
ඊයම්, 
ඇමෝනියා 

මෙම සංරචක වායුගෝලයේ පැවතිය හැකි මට්ටම හෝ පැවතිය හැකි ස්ථරය වෙනස්වීමෙන් වාතය දූෂණයට ලක්වේ. 

එවිට මිනිසාට විවිධ බලපෑම් ඇති කිරීම සිදුවේ. පුධාන වශයෙන් පෙනහළු ආශ්‍රිිතව ඇතිවන අබාධ වන පෙනහළු පිළිකා, ඇදුම, ස්වාසනලිකා ආශ්‍රිත ප්‍රදාහය,  ආදී රෝගාබාධ ඇතිවිය හැකිය. 


ගෘහස්ථ මට්ටමේදී වායු දුෂණය ඇතිවේ. දර භාවිතය නිසා ඇතිවන දුම ප්‍රධාන ලෙසම පෙනහළු ආශ්‍රිත ආබාධ ඇති කරවීමට දායක වී ඇත බව සඳහන් වේ. මෙය හේතු කොටගෙන ගෘහණියන් සහ දරුවන් විවිධ මට්ටමින් මෙම රෝගී තත්ත්වයනට ගොදුරු වීම දක්නට ලැබේ. ලෝක සෞඛ්ය සංවිධානය පෙන්වා දෙන ආකාරයට මෙම තත්ත්වය වලක්වා ගැනීමට ඵලදායී උදුන් භාවිතය මෙන්ම විවිධ සෞඛ්යාරක්ෂිත ඉන්ධන භාවිතය වෙනුවෙන් මාර් ගෝපදේශ ඉදිරිපත් කර ඇත.

ලෝක සෞඛ්ය සංවිධානය පෙන්වා දෙන ආකාරයට ගෘහස්ත වායු දුෂණය හරහා රුධිර ගමනාගමනයේ ගැටළු හරහා සිදුවන හෘද රෝග වලින් 32% ක් ,රුධිර කැටි සිරවීමෙන් ඇතිවන ආඝාත තත්වයන්ගෙන් 23% ක් ද අඩු ශ්වසන අසාදනයන්ගෙන් 21% ක් ද පෙනහළු පිළිකා වලින් 6%ක් ඇතිවේ.

නිල් අහස සඳහා වූ පිරිසිදු වාතය පිළිබඳ ජාත්‍යන්තර දිනයේ නම් කිරීම ඔස්සේ වායු දුෂණය හා එහි අනිසි බලපෑම පිළිබඳව ලෝකවාසීන් දැනුවත් කර, වායු දුෂණය අවම කිරීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරවීම හරහා පිරිසිදු වාතය සියලු ජීවීන්ට හුස්ම  ගැනීමට අවකාශය සැලසීම උදාවේ.


දිලිප්.සේනානායක,
ප්‍රාදේශිය පරිසර නිලධාරි.
2023-09-06

ලිපිය සැකසීම සඳහා තොරතුරු පරිසර අමාත්‍යාංශ ලේකම්ගේ 2023-08-11 දිනැති ලිපියෙන් සහ අන්තර් ජාලය පරිශීලනයෙන් ලබාගන්නා ලදි.


Wednesday, March 1, 2023

 ආදිවාසීන්ගේ සාම්ප්රදායික ආහාර තාක්ෂණය

ලංකාවේ වැදි ජනයා ලොව ජීවත් වන සුවිශේෂ වූ ජන කොට්ඨාසයකි. ඔවුන්ගේ විශේෂිත වූ මානව ලක්ෂණ, භාෂාව, සිරිත් විරිත් හා ඔවුන්ටම අනන්ය වූ සංස්කෘතිය සේම, දිගු ඉතිහාසය ද එම සුවිශේෂී බවට සාක්ෂ්ය සපයයි. මෙරට වැදි සමාජය ගල් වැද්දන්, ගම් වැද්දන් හා වෙරළබඩ වැද්දන් ලෙස කාණ්ඩ තුනකි. ගල් වැද්දන් වනාන්තරවල ගල් ගුහා නිවහන් කර ගෙන ජීවත් වූ පිරිසකි. එහෙත්, අද වන විට එම ගල් වැද්දන් ලෙස හැඳින්වූ, වනයේ ගල් ගුහා ආශ්රිතව ජීවත් වූ වැදි කාණ්ඩය දක්නට නොමැත. ගල් වැද්දන් දක්නට නොලැබුණු නමුත්, ගම් වැද්දෝ අද ද වාසය කරති. ගල්ගුහාවලින් බැහැරව, පැල්පත් සාදාගෙන, ගම් වැද්දෝ ජීවත් වෙති. ඔවුන් දඩයම් කි
රීම මෙන්ම ගොවිතැන් කටයුතුවල ද නිරත වේ. වර්තමානය වන විට දඹාන, හෙන්නානිගල, රතුගල, පොල්ලෙබැද්ද, දලුකාන ආදී ගම්මාන කිහිපයක පමණක් ගම් වැද්දෝ ජීවත් වෙති.

වෙරළබඩ වැද්දන් හෙවත් මූදු වැද්දන් යනු නැඟෙනහිර වෙරළබඩ ආශ්රිතව ජීවත් වන වැදි ජනයාය. අතීතයේ රට අභ්යන්තරයේ ජීවත් වූ වැදි ජනයා, ගංගා මාර්ග ඔස්සේ ආහාර සොයමින් යන අතරතුර වෙරළබඩට සේන්දු වීම, වෙරළබඩ වැදි ජනයාගේ ආරම්භය යැයි විශ්වාස කරයි. එහෙත්, අද වන විට වෙරළබඩ වැද්දන් ඔවුන්ගේ අසල්වැසි දෙමළ ජනයා සමඟ සම්මිශ්රණය වීම හේතුවෙන්ම තම වැදි උරුමයෙන් ඈත්ව ගොසිනි.

සාම්ප්රදායික වැදි ජනයා හට තම ජීවිතය පවත්වා ගැනීම සඳහා ඉටුකර ගත යුතුව ඇත්තේ ඉතා සීමිත අවශ්යතා කිහිපයක් පමණි. එකී සීමිත අවශ්යතා අතර, ආහාරවලට හිමි වන්නේ ප්රමුඛස්ථානයකි. වැදි ජනයාගේ ආහාර පුරුදු, සිරිත් විරිත්, ආහාර සොයා යෑම, ආහාරවල භාවිතය මෙන්ම, ආහාර කල් තබා ගැනීම් ආදිය පොදු ජන සමාජයේ භාවිතාවන්ට වඩා සුවිශේෂී ලක්ෂණවලින් පෝෂිත වූවකි.

මී පැණි භාවිතය
මී පැණි යනු වැද්දන්ගේ ප්රියතම ආහාරයකි. මී වද සොයා යෑමේදී වැද්දන් භාවිත කරන ක්රම සැබැවින්ම විස්මයජනකය. එය නූතන විද්යාඥයන් ද මවිත කරවන්නකි. මන්ද, වැද්දන් තම ජීවිත අත්දැකීමෙන් හා පාරම්පරික ඥානයෙන් උරුම කරගත් දැනුම, නූතන පර්යේෂණ ප්රතිඵලවලට ද එහා ගිය මහා දැනුම් සම්භාරයකි.

මී මැස්සන් යනු ගණාවාසී දිවි පැවැත්මක් ගත කරන ජීවී කොට්ඨාසයකි. එහිදී තම පැවැත්ම තහවුරු කර ගැනීම සඳහා සුවිශේෂ සන්නිවේදන හැකියාවක් මී මැස්සන් සතුය. ඒ පිළිබඳ ගැඹුරු පර්යේෂණ සිදු කළ මහාචාර්ය කාල් ෆොන් ෆ්රිෂ් හට 1973 වසරේදී නොබෙල් ත්යාගය ද හිමි විය.

නූතන පර්යේෂණවලින් හඳුනාගත් මී මැස්සන් සතු එක් සන්නිවේදන සංඥා ක්රමයක් ලෙස, ‘බිඟු නැටුම‘ හැඳින්විය හැකිය. බිඟු නැටුම යනු රිද්මයාකාර ශරීර චලන ක්රම කිහිපයකි. එම බිඟු නැටුම රඟ දක්වන්නේ බිඟුවකු තමන් සොයා ගත් ආහාර ප්රභවයක් පිළිබඳ අන් බිඟුන්ට දැන්වීමටය. එහිදී, නූතන පර්යේෂකයන් සොයාගත් පරිදි, වට නැටුම, දෑකැති හැඩ නැටුම හා උර ලෙළන නැටුම ආදී බිඟු රැඟුම් ආකාර කිහිපයකි. මේ එක් එක් බිඟු රැගුම මඟින්, ආහාර ප්රභවයට කැදැල්ලේ සිට ඇති දුර පිළිබඳ වටහා ගත හැකිය. නිදසුනක් ලෙස, චර බිඟුවකු වට නැටුම රඟ දක්වන්නේ නම්, එහි අදහස ආහාර ප්රභවය කැදැල්ල ආසන්නයේම ඇති බවය. එහෙත්, උර ලෙළන නැටුම රඟ දක්වන්නේ නම් එහි අදහස, ආහාර ප්රභවය ඇත්තේ කැදැල්ලේ සිට මීටර දෙකකට වඩා වැඩි දුරකින් බවය. මේ නූතන පර්යේෂණවලින් මී මැස්සන්ගේ සන්නිවේදන හැකියා පිළිබඳ කළ අපූර්ව සොයා ගැනීම්ය. එහෙත් විස්මයජනක කරුණ නම්, මෙරට වැදි ජනයා මේ නූතන පර්යේෂණ කිරීමටත් පෙර සියවස් ගණනාවක ඈත අතීතයේ සිටම, තම ජීවන අත්දැකීම් හා පාරම්පරික ඥානය මඟින් මී මැස්සන්ගේ මෙකී අපූර්ව සන්නිවේදන හැකියා පිළිබඳ මීට වඩා දැන සිටීමය.

වැද්දන්ට මී මැස්සන්ගේ චර්යා විධි නිරීක්ෂණය කර, බොහෝ පුරෝකථන කළ හැකිය. එම හැකියා, මී වද සොයා ගැනීමට ඔවුහු භාවිත කරති. නිදසුන් ලෙස, මල් රොන් රැගෙන පියාසර කරන මී මැස්සන් දුටු විට, එම මී මැස්සන් පියාසර කරන දිශාවෙන් හා පියාසර කරන විට නැඟෙන හඬින් මී වද ඇති දිශාව නිවැරැදිවම ප්රකාශ කිරීමට, වැද්දෝ සමත්කම් දක්වති. මී මැස්සන් නොදැක වුව ද, ඔවුන්ගේ පියාසර හඬට සවන්දී, මී මැස්සන් පියාසර කරන්නේ මී වදය දෙසට ද? නැතහොත් මී වදයෙන් ඉවතට ද? යන්න නිවැරැදිව කිව හැකිය.එපමණක් නොව, මී මැසි චර්යා නිරීක්ෂණය කර, එම මී මැස්සන් තනා ඇති මී වදය නොදැකම එහි ඇති පැණි ප්රමාණය මෙන්ම, අලුතින් බැඳි මී වදයක් ද? පරණ මී වදයක් ද? ආදී ලෙස නිවැරැදිව බොහෝ පුරෝකථන කිරීමේ හැකියාව, වැද්දන් සතුවේ.

මී පැණි සොයා යෑමේදී පමණක් නොව, දඩයමේ යන විට ද වැද්දෝ තමා සතු පාරම්පරික ඥානය ප්රකට කරවති. වැද්දෝ සතුන් නොදැක ඔවුන්ගේ වසුරු, පා සලකුණු , ශබ්දය, ගන්ධය ආදියෙන් අවට සැරිසරන සතුන් පිළිබඳ නිවැරැදිව නිගමනයකට එළැඹීමට සමත්කම් දක්වති.

වැද්දන්ගේ සාම්ප්රදායික ආහාර අතර, මී පැණි මෙන්ම දඩමස් වලට ද හිමි වන්නේ ප්රමුඛ ස්ථානයකි. එහෙත්, ඔවුහු සමහර සතුන්ගේ මස් ආහාරයට නොගනිති. ඉබ්බා, ගවයා, නරියා, ගම් කුකුළා, හබන් කුකුළා, වලිකුකුළා, කොටියා ආදී සතුන්ගේ මෙන්ම සේරු, කොකුන් ආදී ජලාශ්රිත පක්ෂීන් ද ආහාරයට නොගනිති. වැද්දෝ, අමු දඩමස් මෙන්ම, වියළි දඩමස් ද විවිධාකාරයෙන් පිළියෙළ කර ආහාරයට ගනිති. මෙහිදී සමහර මස් වර්ග පිසින විශේෂ ක්රම ද දැකිය හැකිය.

හම භාවිත කර අමු මස් පිසීම
වැද්දන්, දඩයම් කළ ස්ථානයේදීම මස් ආහාරයට ගන්නාවිට, ඒවා පිස ගැනීම සඳහා බඳුන් වෙනුවට දඩයම් කළ සතාගේ හම භාවිත කරන අවස්ථා ද ඇත. ගෝනකු දඩයම් කළ විට, එම සතා හම ගසාගත් පසු ඔවුහු එම හම තිරස්ව වියනක් ලෙස ලී කණු ආධාරයෙන් ගැට ගසා ගනිති. මෙය ගැට ගසන්නේ මස් පිසීමට දල්වන ලද ගිනි මැළයට ඉහළින් හා ප්රමාණවත් උසකිනි. එමෙන්ම, ඔවුන් දෙසට මුහුණ ලා තිබෙන අයුරින් හා එම හම මධ්යයේ වක්ර හැඩයක් ගන්නා අයුරිනි. මෙහිදී සතාගේ මස් කපා, උගේ ලේ සමඟ මිශ්ර කර, හම මත තබා පිස ගැනේ.

සමහර සතුන්ගේ උදරයේ හම භාවිත කර, අමු මස් පිසින අවස්ථා ද ඇත. එහිදී ඔවුහු පළමුව දඩයම් කළ සතා හම ගසා ගනිති. පසුව උදර ප්රදේශයේ හම යොදාගෙන, එයින් හමේ ඇතුළු පැත්තට මිරිස්, කරපිංචා ආදිය යොදා වැල්වලින් ගැට ගසා ගනියි. මස් පිටතට නොපෙනෙන පරිදි මේ මස් පොදිය ගිනි අඟුරු ගොඩේ බහා, හොඳින් තැම්බුණු පසු ඔවුහු එය ආහාරයට ගනිති.

මස් සම්බොලය
මස් සම්බෝලය සෑදීමට ගන්නේ, හොඳින් වියළන ලද මස්ය. වැද්දෝ, වියළන ලද මස් වංගෙඩියේ ලා කොටා, එයට මිරිස් හා ලුණු ද එක් කර සම්බෝලය සාදති. එසේ නොවේ නම්, මස් කැබැලි සමඟ ලුණු හා කොච්චි එක්කාසු කර, වංගෙඩියේ දමා කොටා සම්බෝලය සාදයි. අවසානයේ සම්බෝලයට ඇඹුල් ද එක්කර අනා ගනියි.

මස් මැල්ලුම
මස් මැල්ලුම සෑදීමේදී වියළන ලද මස් ජලයෙහි පොඟවා ගත යුතුය. පසුව එය වංගෙඩියෙලා කොටා එයට ලුණු කුඩු හා මිරිස් එක් කර අනා මළවා ගැනේ.

ලේ පිරුම
වැද්දෝ දඩමස් පමණක් නොව දඩයම් කළ සතාගේ රුධිරය ද පිස ආහාරයට ගනිති. මෙහිදී මස් මෙන්ම අල වර්ග ද භාවිත කර රුධිරය ද සමඟ පිස ආහාරයට ගැනීම සිදුවේ. මේ ආහාර ‘ලේ පිරුම‘ ලෙස හැඳින්වේ.

දඩයම් කළ සතාගේ අන්ත්ර කොටස් භාවිත කරමින් ද ඔවුන් ලේ පිරුම පිළියෙළ කරයි. මෙහිදී සතකු දඩයම් කළ පසු එම අන්ත්ර කුහර තුළ සතාගේ ලේ පුරවා, එහි කෙළවරවල් ගැට ගසා, ඒවා ගිනි මැළයකට උඩින් එල්ලා තබයි. අන්ත්ර තුළවූ ලේ කැටි ගැසුණු පසු, එම අන්ත්ර කොටස් ආහාරයට ගැනේ. මේ අන්ත්ර තුළ ලේ පිරුම වර්තමානයේ නිපදවන සොසේජස්වලට අනුරූප ආහාර සැකසීමේ ක්රමයකි.

නූතන ලෝකයේ මස් ආහාරයට ගන්නා ජනප්රිය ක්රමයක් නම්, මස් පුළුස්සා ආහාරයට ගැනීමයි. එහෙත්, වැද්දන් මෙලෙස මස් හා මාළු වර්ග පුලුස්සා ආහාරයට ගැනීම, ඔවුන්ගේ සාම්ප්රදායික ආහාර රටාවේ සාමාන්ය අංගයකි.

මෙහිදී මස් වියළීම සඳහා මස් මැස්ස භාවිත කරන අතර, මාළු වියළීමට හා පුලුස්සා ගැනීමට මාළු මැස්ස භාවිත කරයි. වැද්දෝ මස් හා මාළු වලට දුම් ගැසීම සඳහා වනයේ ඇති සියලුම ශාකවල දර භාවිත නොකරති. තම පාරම්පරික ඥානය හා ජීවන අත්දැකීම් තුළින්, දුම් ගැසීමට වඩාත් සුදුසුම වන්නේ කවර වර්ගයේ දර දැයි ඔවුහු දනිති. උදාහරණයක් ලෙස ඔවුහු බුරුත, වැලිකෝන්, කරඳ ආදී දර දුම් ගැසීම සඳහා භාවිත නොකරති. මන්ද, එම දර යොදා වියළා ගන්නා මස් ආහාරයට ගත් විට, මත් ගතියක් දැනෙන අතර, උදරාබාධද ඇති වන බව ඔවුන් අත්දැකීමෙන්ම දන්නා නිසාය. සියලුම ශාක දැව පිලිස්සීමේදී පිටවන දුමෙහි රසායනික සංයුතිය එක හා සමාන නොවේ. සමහර ශාක දැවවලින් හට ගන්නා දුම්වල, ශරීරයට අහිතකර රසායනික ද්රව්ය ද අඩංගුවේ.

වැද්දෝ කිසි විටෙක විනෝදය උදෙසා සතුන් දඩයම් කිරීමක් සිදු නොකරති. හුදෙක් ඔවුන් දඩයමේ යන්නේ, කුසගින්න උදෙසා සතකු දඩයම් කිරීමටය. එහිදී ඔවුන් දඩයම් කරන්නේ, තම පිරිසට ප්රමාණවත් තරමේ සතුන් පමණි. කිසි විටෙක ආහාර අපතේ නොදැමීම වැද්දන්ගේ සිරිතකි. යම් හෙයකින් ආහාර අපතේ දැම්මේ නම්, නෑ යකුන් කෝපවී, තමාට අනාගතයේදී ආහාර අහිමි කරවන බව තරයේ විස්වාස කරන වැද්දන්, කිසි විටෙක ආහාර අපතේ නොදමයි. එහෙයින්ම ඔවුහු ආහාර පරීක්ෂණ ක්රම මඟින් වැඩිපුර ආහාර කල් තබා ගැනීමට හුරුපුරුදු වූහ. එකී පරීක්ෂණ ක්රමවේද සරලය. එහෙත්, විද්යාත්මක පසුබිමකින් යුක්තය. එම විද්යාත්මක කරුණු, පොත පතින් ඉගෙන නොගත්ත ද, තම ජීවන අත්දැකීම් හා පාරම්පරික ඥානයෙන් ලද දායාදය. මස්, පැණිවල බහාලා කල් තබා ගැනීම එයට කදිම නිදසුනකි.

පැණි තුළ බහා මස් කල් තබා ගැනීම ආකාර කිහිපයකටම සිදු කෙරේ. ඒ, මැටි බඳුන්, ගස් බෙන හා ගල් බෙන තුළට පැණි දමා, එයට මස් එක් කිරීමෙනි. වැද්දන්, මැටි මුට්ටි තුළ මී පැණි බහා මස් කල් තබා ගැනීමේදී, පළමුව වියළන ලද මස්, කැබැලිවලට කපා ගැනීමය. පසුව, මැටි මුට්ටියක් ගෙන, එහි පතුලට මී පැණි ස්ථරයක් හෙළා, ඒ මත මස් කැබැලි ස්ථරයක් ද තැන්පත් කරති. ඊට පසු නැවත මී පැණි ස්ථරයක් ඒ මතට එක් කෙරේ. මෙලෙස අනුයාත මස් හා මී පැණි ස්ථර පිළිවෙළින් මුට්ටිය තුළට තැන්පත් කරන අතර, අවසානයේ තැන්පත් කරන්නේ ද මී පැණි ස්ථරයකි. මෙලෙස මැටි මුට්ටිය මී පැණි හා මස්වලින් පිරී ගිය පසු, උයන් හෝ කැන්ද කොළයක් ගෙන, එහි කට වසා, වාතය ඇතුළු නොවන සේ මුට්ටිය වටා බාහිරින් මැනවින් මැටි ගසයි. මෙහිදී මී පැණි මස්වලට යහමින් උරා ගැනේ. එම මස් ඉතා ප්රණීතය. මෙලෙස සැකසූ මස් බඳුනක් අවුරුදු කිහිපයක් හෝ නරක් නොවී කල් තබා ගත හැකි බව, වැද්දෝ තම අත්දැකීමෙන් දනිති.

පැණි යනු අධි සාන්ද්ර සීනි ද්රාවණයකි. මී පැණි තුළ දඩමස් ගිල්වා තැබීමේදී, ආස්රැති ක්රියාවලිය හේතු කොට ගෙන දඩමස්වලවූ සැලකිය යුතු තරමේ ක්රියාකාරී ජල ප්රමාණයක් එයින් ඉවත්ව, මී පැණි ද්රාවණයට එක්වේ. එමනිසා, දඩමස්වල අඩංගු වන්නේ අඩු ක්රියාකාරී ජල ප්රමාණයකි. එය ආහාර නරක් වීමට බලපාන එන්සයිම හා ක්ෂූද්ර ජීවි ක්රියාකාරීත්වය අඩපණ කිරීම හා නිශේධනයට බලපායි. එමෙන්ම, බහාලන දඩමස් කැබැලි කිරීම නිසා, දඩමස්වල පෘෂ්ඨික වර්ගඵලය වැඩිවී, මී පැණි සමඟ එම මස් මැනවින් ස්පර්ශවේ. එහෙයින්, දඩමස්වලින් ජලය ඉවත් වීම කාර්යක්ෂමව සිදුවේ. කැන්ද කොළ හා මැටි ස්ථරය මඟින් වායුරෝධනයවී, බාහිර පරිසරයෙන් ආහාර නරක් කරන ක්ෂූද්ර ජීවීන්ගේ ඇතුළුවීම වළක්වයි. මේ සරල විද්යාත්මක පසුබිම සාම්ප්රදායික වැද්දෝ පොත පතින් ඉගෙන නොගත්ත ද, තම ජීවන අත්දැකීමෙන් දනිති.

වැද්දෝ ආහාර රසකාරක පිළියෙළ කිරීමේදී, හොඳින් මෝරා පැසුණු වට්ටක්කා ගෙඩිවල ඇට සෝදා, අව්වේ වේලා ගනිති. පසුව, වියළා ගත් එම වට්ටක්කා ඇට කබලේ බැද, වංගෙඩියේලා කොටා පිටි ලබා ගැනේ. මේ පිටි ස්වල්පයක් ගෙන, වෑංජන රසකාරකයක් ලෙස යොදා ගැනේ. එය වෑංජනවල රසය මෙන්ම සුවඳ ද තීව්ර කරවයි. වර්තමානයේ සමහර පිළිකා ඇති කරන කෘත්රිම රසකාරක සඳහා මෙය කදිම, රසවත් හා ගුණවත් ආදේශකයක් වනු ඇත.

වැදි ජනයාගේ සාම්ප්රදායික ආහාර තාක්ෂණය අධ්යයනයේදී පැහැදිලි වන තවත් එක් සුවිශේෂී කරුණක් නම්, ඔවුන්ගේ සාම්ප්රදායික ආහාර රටාව, අතීත ශ්රී ලංකාවේ මධ්ය ශිලා යුගයේ ජීවත්වූ බලංගොඩ මානවයාගේ ආහාර රටාව සමඟ දැක්වූ බන්ධුතාවයි.

බලංගොඩ මානවයාගේ සමහර ගල් ආයුධ, උසස් ශිල්පීය ලක්ෂණවලින් යුක්ත ඒවාය. එම ආයුධ අතර, ගල් දුන්නෙන් විදීමට යොදා ගත් ගල් මූනිස්සම් ද විය. වැද්දන් තම ආහාර සොයා යාමේදී භාවිත කළ එක් ප්රධාන මෙවලමක් වූයේ ගල් දුන්නය. එමෙන්ම, බලංගොඩ මානවයා මෙන්ම වැද්දන් ද වනයේ ගහකොළ සතා සීපාවන්ගෙන් තම ආහාර අවශ්යතාව සපුරා ගත්හ. මේ අනුව වැද්දන්ගේ ආහාර හා සැබැඳි තාක්ෂණික ඥානයේ මූලාරම්භය, අතීත බලංගොඩ මානවයාගෙන් උරුම වූවා යැයි සිතිය හැකිය.

(මූලාශ්රය : වැදි ජනයාගේ සාම්ප්රදායික ආහාර තාක්ෂණය නමැති පර්යේෂණ කෘතිය ඇසුරිනි.)

Wednesday, October 5, 2022

ලෝක සත්ව දිනය / World Animal Day --2022

 ලෝක සත්ව දිනය / World Animal Day --2022

ලෝක සත්ව දිනය සෑම වසරකම ඔක්තෝබර් 04 දිනයට යෙදී ඇත. 1925දී මුල් වරට සමරන ලද ලෝක සත්ව දිනය මෙවර සමරන්නේ 97වන වරටයි.
ලෝක සත්ව දිනය ආරඹ්හ කලේ ජර්මන් ජාතික සත්ව ලෝලියෙකු වූ හෙයිනීච් සිම්මර්මාන් (පලමු ඡායාරූපය) විසින් 1925 මාර්තු මස 24 දිනදීය.එය එම වසරේදී ජර්මනියේ 5000ක් දෙනෙකුගේ සහභාගිත්වයෙන් සමරා තිබේ.නමුත්,ඔහු විසින් මෙය ලොව පුරා සමරන දිනයක් බවට පත්කිරීමේ උත්සාහය සාර්ථක වූ 1931 වසරේ සිට එය ඔක්තෝම්බර් මස 04 දිනයට සමරන්නට ඔහු විසින් තීරනය කර තිබේ.ඊට හේතුව වන්නේ සතුන් සහ පරිසරයට අනුශාශක සාන්තුවරයා වන අසීසිහි සාන්ත ෆ්රැන්සිස් මුනිතුමාගේ (Saint Francis of Assisi) (දෙවන ඡායාරූපය) සැමරැම් දිනය මෙදින වීම නිසාවෙනි.

ලෝක සත්ව දිනය වන සතුන්ට පමනක් නොව ගෘහාශ්රිත සහ ගොවිපල සතුන්ටත් අදාල වන්නකි.එහි ප්රධාන පරමාර්ථය වන්නේ සතුන් කෙරේ අවධානය යොමු කිරීම, අතුන් කෙරේ දයානුකම්පාව ඇතිකරලීම මෙන්ම සතුන්ට මානුශීය ලෙස සැලකීම වර්ධනය කිරීම වේ.ඒ නිසාම එය සංරක්ශනය සහ සංරක්ශන කටයුතු සඳහා ක්රියාකාරකම් නොව සතුන් පිලිඹඳව දැනුවත් කිරීමේ දිනයක් ලෙස බොහෝදෙනා විසින් යොදාගනු ලබන්නකි.

එනමුත්,පසුගිය කාලයේදී ලෝක සත්ව දිනය තර්ජජිත වන සතුන් කෙරේ අවධානය ලබා දීමට යොදාගන්නා ලදී.

එහිදී ප්‍රධාන වශයෙන්
අලි,
මුහුදු ක්ෂීරපායින් වන තල්මසුන් සහ ඩොල්ෆින් මෙන්ම ව්‍යාඝ්‍රයන් කෙරෙහිත් අවධානය ලබා ගැනිමට භාවිතා කර තිබේ.
ඒ අතරම තවත් අය මෙම දිනය ගොවිපලවල් වල ඇතිකරනු ලබන සතුන්ට මානුශීය ලෙස සැලකීම කෙරේ අවධානය යොමු කිරීමට භාවිතා කර තිබේ. ලෝක සත්ව දිනය ශ්රී ලංකාවේත් රාජ්‍ය සහ රාජ්‍ය නොවන යන අංශයන් දෙක විසින්ම සමරන්නකි.

මෙරටේදීත් ලෝක සත්ව දිනය යොදාගනු ලබන්නේ මූලික වශයෙන්ම ජනතාව දැනුවත් කිරීමේ දිනයක් ලෙසිනි.

එසේම ඒ කෙරෙහි මෙරට බොහෝ දෙනාගේ අවධානයක් යොමුවී නැති බවත් පෙනේ. එසේ වුවත්, ලෝක සත්ව දිනය වඳවීයාමේ තර්ජනයට මුහුනදී සිටින, මෙරට සතුන් කෙරෙහි මෙන්ම සත්ව සුභසාධනය කෙරෙහි අවධානය යොමු කරවා ගැනීමට ඵලදායී ලෙසින් යොදා ගත හැකි දිනයක් වේ.


පරිසරවේදී නීතීඥ ආචාර්ය ජගත් ගුණවර්ධන මහතාගෙන් උපුටා ගන්නා ලද.