Monday, September 16, 2024

ජාත්‍යක්තර ඕසෝන් දිනය අදයි

 



සූර්ය කිරණවල හානිකර කොටසෙන් පෘථිවිය ආරක්ෂා කරන වායු පලිහක් වන ඕසෝන් ස්ථරය පිළිබඳ සමරන ඕසෝන් දිනය අදයි


එමඟින් පෘථිවියේ ජීවය ආරක්ෂා කිරීමට උපකාරීවන නිසාම ඕසෝන් ස්ථරය රැක ගැනීම අප සියළු දෙනාගේ වගකීමක් .


මෙවර ඕසෝන් දිනයේ තෙමාව වන්නේ, "දේශගුණික ක්‍රියාමාර්ග ඉදිරියට ගෙන යාම" යන්නයි.


ඕසෝන් ක්ෂය කරන ද්‍රව්‍ය භාවිතය ක්‍රමානුකූලව ඉවත් කිරීම සහ ඒ ආශ්‍රිත අඩු කිරීම් පිළිබඳව කාගේත් අවධානය යොමු තිබීමත් අගය කළ යුත්තක්.


ඒ මගින් අනාගත පරම්පරාව සඳහා ඕසෝන් ස්ථරය ආරක්ෂා කිරීමට උපකාරීවනවා පමණක් නොව, දේශගුණික විපර්යාසවලට විසඳුම් සෙවීමේ ගෝලීය ප්‍රයත්නයන්ට ද සැලකිය යුතු දායකත්වයක් ලබා දී තිබෙනවා.


පෘථිවියට ළඟා වන හානිකර පාරජම්බුල කිරණ සීමා කිරීමෙන් මිනිස් සෞඛ්‍යය සහ පරිසර පද්ධති ආරක්ෂා කිරීමටත් මේ ඕසෝන් ස්ථරය වැදගත්.


කෙසේවෙතත්, 1970 ගණන්වල අගභාගයේදී, මානව ක්‍රියාකාරකම් ඕසෝන් ස්ථරය විනාශ කරන බව විද්‍යාඥයන් වටහා ගත්තා.


බොහෝ විට වායු සමීකරණ, ශීතකරණ ආදියෙහි දක්නට ලැබෙන ඕසෝන් ක්ෂය වන වායූන් නිසා ඇති වූ සිදුරක් ඔවුන් සොයා ගෙන තිබුණා.


මෙම ඕසෝන් ස්ථරය ක්ෂය වීම පෘථිවියේ ජීවයට බලපා ශාක හා පරිසර පද්ධති විනාශ වීම, සමේ පිළිකා වැඩි වීම යනාදීය නිසාම ඕසෝන් ස්ථරයේ වැදගත්කම සහ එය සංරක්ෂණය කිරීමේ දැඩි අවශ්‍යතාවය ඉස්මතු වූවා.


ඒ අනුව 1985 දී රටවල් 28 ක් විසින් ඕසෝන් ස්ථරය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා වූ වියානා සම්මුතිය සම්මත කර අත්සන් කළ අතර එය සියළු දෙනා එක්ව ඕසෝන් ස්ථරය ආරක්ෂා කිරීම සඳහා කළ විධිමත් ප්‍රකාශයක්.


1987 සැප්තැම්බර් මාසයේදී ඕසෝන් ස්ථරය ක්ෂය කරන ද්‍රව්‍ය පිළිබඳ මොන්ට්‍රියල් ප්‍රොටෝකෝලය කෙටුම්පත් කරන කෙරුණ අතර රටවල් සිය උත්සාහයන් එකමුතු කිරීමට සහ ඕසෝන් ක්ෂය කරන සියලුම ද්‍රව්‍යවලින් 99% ක් ඉවත් කිරීමට එකඟතාව පළ කළා.


මෙම සාර්ථක උත්සාහයන් නිසා ඕසෝන් ස්ථරය සුවපත් වෙමින් පවතින බවයි විද්‍යාඥයින් පවසන්නේ.


මොන්ට්‍රියල් ප්‍රොටෝකෝලය අත්සන් කිරීම සැමරීම සඳහා, එක්සත් ජාතීන්ගේ මහා මණ්ඩලය විසින් 1994 දී සැප්තැම්බර් 16 වන දින ඕසෝන් ස්ථරය සංරක්ෂණය සඳහා වූ ජාත්‍යන්තර දිනය ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කර තිබෙනවා.

Monday, June 17, 2024

ලෝක කාන්තාරීකරණ වැළැක්විමේ දිනය අදයි

ලෝක කාන්තාරීකරණය වැළැක්වීමේ සහ නියඟය පිටුදැකීමේ දිනය අදට යෙදී ඇත. 


වර්තමාන ලෝකයේ පවත්නා තවත් ප්‍රබල පාරිසරික ගැටලුවක් වී ඇත්තේ කාන්තාරීකරණයයි. කාන්තාරීකරණය යන්නෙන් අදහස් වනනේ ලෝකයේ කාන්තාර නොවන වගාබිම් ඇතුළු වෙනත්බිම් කාන්තාර බවට පත්වීමේ ක්‍රියාවලියයි. ඒ අනුව ශුෂ්ක හා අර්ධ ශුෂ්ක ප්‍රදේශවල කෘෂිකාර්මික කටයුතු සඳහා යොදාගත් භූමිය, වගාකළ නොහැකි තත්වයට පත්වීම කාන්තාරීකරණය ලෙස සරළව දැක්විය හැකිය.


 එක්සත් ජාතීන්ගේ පරිසරය හා සංවර්ධනය පිළිබඳ ජගත් කොමිසමේ ගණනය කිරීම් වලට අනුව කාන්තාර ලෙසට ස්ථිර ලෙසම පිරිහී ඇති භූමිය වාර්ෂිකව හෙක්ටයාර් මිලියන 6 බැගින් වර්ධනය වේ.


ලෝක කාන්තාරීකරණ වැළැක්වීමේ දින තේමාව

කාන්තිරීකරණය වැළැක්වීමේ අරමුණ ලෝක වාසීන්ගේ අවධානයට යොමු කිරීම සඳහා සෑම  වර්ෂයකම විශේෂ තේමාවක් මුල්කරගෙන මෙම දිනය  සැමරීම සිදුකරනු ලබයි. 2024 ලෝක කාන්තාරීකරණය වැළැක්වීමේ දින තේමාව වී ඇත්තේ “United for Land. Our Legacy. Our Future” යන්නයි.


කාන්තාරීකරණයේ ප්‍රබල බලපෑම්


කාන්තාරීකරණය ලෝකයේ සෑම ප්‍රදේශයකම පාහේ ව්‍යාප්තව ඇති මුත් ඉතාම විනාශකාරී තත්වයට පත්වී ඇත්තේ අප්‍රිකාව, ආසියාව හා ලතින් ඇමරිකානු රටවල වියළිබිම් ආශ්‍රිතවයි. කාන්තාරීකරණය කෙතරම් දරුණු තත්වයට පත්වී තිබේදයත් ලෝකයේ ගොඩබිම් ප්‍රමාණයෙන් 1/3ම කාන්තාරීකරණයට ගොදුරු වී ඇත.මේ තත්වය ලෝක ජනසංඛ්‍යාවෙන් මිලියන 850ට බලපායි. කෙසේවෙතත් කාන්තාරීකරණය පැතිරුණු ප්‍රධාන ප්‍රදේශය ලෙස අප්‍රිකාවේ "සාහෙල්" කලාපය දැක්විය හැකියි.ඒ ප්‍රධාන ලෙසම මානව කටයුතු හේතුවෙන් සිදුවන කාන්තාරීකරණයකි.


කාන්තාරීකරණයට හේතු

කාන්තාරීකරණය ස්වභාවික හා මානුෂික සාධකවල සාමූහික ඒකාබද්ධතාවයක ප්‍රතිඵලයකි.ඒ සඳහා බලපාන සෘජු සාධක කීපයකි. එනම්,

ගෝලීය උණුසුම් වීම / නියඟය.
තෘණ භූමිවල ප්‍රමාණය ඉක්මවා සතුන් ඇති කිරීම.
වගා බිම්වල ප්‍රමාණය ඉක්මවා වගා කිරීම.
දුර්වල ඉඩම් කළමනාකරණය හා නුසුදුසු වගාක්‍රම අනුගමනය කිරීම.
වන විනාශය.
ආන්තික බිම් ප්‍රයෝජනයට ගැනීම.
අධික ජන සංඛ්‍යා ඝනත්වය.
දරිද්‍රතාවය.
වෙනත් සමාජ ආර්ථික තත්වයන්.
ගෝලීය වශයෙන් සිදුවන වායුගෝලීය තාපවත් වීම හා නියඟය කාන්තාරීකරණය සඳහා හේතුවන ප්‍රධාන සාධකයන් වේ. ඉහත දැක්වූ සාධක නිසා ඉතියෝපියාව, මාලි, නයිගර්, චැඩ් හා සුඩානය වැනි ප්‍රදේශ දෙසට සහරා කාන්තාරය ව්‍යාප්ත වීමට පටන්ගෙන තිබේ. මේ ආකාරයට සහරා කාන්තාරය වාර්ෂිකව උතුරු හා දකුණු දිශා වලට‍ හෙක්ටයාර් 100,000 ක් පමණ පැතිරී යන බවට ඇස්තමේන්තු කර තිබේ.

කාන්තාරීකරණයේ ප්‍රතිඵල

  • වගාබිම් අහිමි වීම
  • වගාබිම් වල ඵලදායීතාවය අඩුවීම
  • සාගතය පැතිරීම
  • කාන්තාර වර්ධනය වීම

කාන්තාරීකරණය වළක්වාගත හැකි ක්‍රියාමාර්ග

  • තෘණ භූමිවල ප්‍රමාණය ඉක්මවා සතුන් ඇති නොකිරීම.
  • වගා බිම් වල සීමාසහිත ප්‍රමාණයක් වගා කිරීම.
  • ඉඩම් කළමණාකරනය නිසිආකාරව සිදුකිරීම.
  • ඒ ඒ බිම්වලට උචිත වගා ක්‍රම නිවැරදිව යොදා ගැනීම.
  • මිනිසාගේ සමාජ තත්වයන් දියුණු කිරීමට රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්ති සකස් කිරීම. (උදා-දුප්පත්කම අවම කිරීම, ජනසංඛ්‍යා වර්ධනය පාලනය කිරීම.)
  • ගෝලීය උණුසුම් වීම සම්බන්ධව මිනිසා දැනුවත් කිරීම.

Wednesday, June 5, 2024

ලෝක පරිසර දිනය අදයි - 2024 ජුනි 05


1972 ජුනි මස 5 වන දින සිට ජුනි 16 වන දින දක්වා ස්වීඩනයේ ස්ටොක්හෝම් නුවර පැවැති පරිසරය සුරැකීම පිළිබඳව එක්සත් ජාතීන්ගේ සමුළුවේ සමාරම්භක දිනය සනිටුහන් කිරීම සඳහා සෑම වසරකම ජුනි මස 05 වන දින ලෝක පරිසර දිනය ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී. 

එතැන් සිට දශක පහකට වැඩි කාලයක් පරිසරය ආරක්ෂා කර සංරක්ෂණය කිරීම පිළිබඳව ලෝකවාසී ජනතාව දැනුවත් කිරීමට හා දිනෙන් දින පැන නගින ගෝලීය පාරිසරික ගැටළු පිළිබඳව ලෝක නායකයින් හා ප්‍රතිපත්ති සම්පාදකයින්ගේ අවධානය යොමු කිරීමේ අරමුණින්, එක් එක් වර්ෂයන්හිදී විශේෂිත තේමා යටතේ ජගත් පරිසර දිනය සමරනු ලබයි.


එක්සත් ජාතීන්ගේ පාරිසරික වැඩසටහන විසින් මෙම වසරේ ජගත් පරිසර දින තේමාව ලෙස "Land Restoration, Desertification and Drought Resilience"  ගෙන ඇති අතර එය '' ඵලදායී භූමි පරිහරණයෙන් සුවදායී දෙරණක්” යන ජාතික තේමාව යටතේ මෙම වසරේ ජගත් පරිසර දිනය සැමරීම සිදු කරයි.


නියඟය සහ කාන්තාරකරණය වර්තමානය වන විට ලෝකයේ ප්‍රබල පාරිසරික ගැටලුවක් බවට පත්ව ඇත. ලෝක කාලගුණ විද්‍යා සංවිධානය (WMO) විසින් 2021 වර්ෂය සඳහා නිකුත් කරන ලද ගෝලීය දේශගුණ තත්ත්වය පිළිබඳ වාර්තාවට අනුව පසුගිය වසර 7, ලොව වාර්තාගත උණුසුම්ම කාලය ලෙස වාර්තා කර ඇත.

 එසේම එක්සත් ජාතීන්ගේ කාන්තාර කරණය පිටු දැකීමේ සම්මුතිය පෙන්වා දෙන පරිදි ර්වතමානය වන විට පෘථිවියේ භූමි ප්‍රමාණයෙන් 40%ක් පමණ හායනයට ලක් වී ඇති අතර, එය ලෝක ජනගහනයෙන් අඩකට සෘජුවම බලපෑම් ඇති කර තිබෙන බවත්, මෙහි මූල්‍යමය බලපෑම ලෙස ගෝලීය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් අඩක් පමණ (ඇමරිකානු ඩොලර් ට්‍රිලියන 44ක්) බවට ගණන් බලා ඇත. 

නියඟ පවත්නා කාලසීමාවන් සැලකීමේදී 2000 ර්වෂයේ සිට මේ දක්වා එය 29%ක පමණ වර්ධනයක් පෙන්නුම් කරන අතර, 2050 වන විට ලෝක ජනගහනයෙන් 3/4කට පමණ බලපෑම් ඇති කළ හැකි බවටද පුරෝකතනය කර ඇත.


ශ්‍රී ලංකාව තුළ ද භූමිය සීඝ්‍ර පිරිහීමට හා හායනයට තුඩු දෙන ප්‍රධානතම ගැටළු ලෙස හඳුනාගෙන ඇත්තේ වන විනාශය, අවිධිමත් කෘෂිකාර්මික කටයුතු, ධාරිතාව ඉක්මවා සිදු කෙරෙන කැණීම් කටයුතු හා අවිධිමත් කසළ බැහැර කිරීම මඟින් සිදුවන පරිසර දූෂණය වැනි කරුණුය. 

මෙම අර්බුදකාරී තත්ත්වයෙන් මිදීම සඳහා බලපෑමට ලක් වූ භූමි ප්‍රතිසංස්කරණය තුළින් යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම හා දැනට හානියට පත් නොවී පවතින පරිසර පද්ධති සංරක්ෂණය උදෙසා කටයුතු කිරීම මූලික වේ.

 ඒ අනුව, දේශගුණික විපර්සාසවලට අනුහුරු වීම, ජීවී විශේෂ වඳ වී යාමේ තර්ජනයට පිළියම් යෙදීම, ආහාර සුරක්‍ෂිතතාවය ඉහළ නැංවීම, පිරිසිදු පානීය ජලය ලබා ගැනීම සහ ජීවනෝපායන් පරිසර හිතකාමී ලෙස වැඩි දියුණු කිරීම අරමුණු කොට ගෙන ශ්‍රී ලංකාව මෙවර ජගත් පරිසර දිනය " ඵලදායී භූමි පරිහරණයෙන් සුවදායී දෙරණක් '' යන තේමාව පෙරදැරි කරගෙන සැමරීම සිදු කරයි.


සැකසුම

 දිලිප්.සේනානායක,

ප්‍රාදේශීය පරිසර නිලධාරි.

#ලෝකපරිසරදිනය #worldenvironmentday

ලෝක පරිසර දිනය | World Environment Day 2024




Tuesday, May 21, 2024

ලෝක බිඟු දිනය 2024 / World Bee Day--2024

 


මැයි 20 දිනයට ලෝක බිඟු දිනය ලෙස නම් කර ඇත. මෙම දිනය නම් කිරීමේ අරමුණ වන්නේ ලොව පුරා සිටින බිඟුන් පරිසරයට සහ කෘෂිකර්මාන්තයට ලබාදෙන අතිශයින් වටිනා කාර්භාරය සහ මෙහෙවර අගය කිරීම වගේම බිඟුන් මුහුණ  දෙන තර්ජන සහ ඔවුන් ආරක්ශා කිරීමේ අත්‍යාවශ්‍ය අවශ්‍යතාවය පිලිබඳව අවධානය යොමු කිරීමටයි.

ලෝක බිඟු දිනය එක්සත් ජාතීන් ගේ මහා මණ්ඩලය විසින් ප්‍රකාශයට පත්කිරීමෙන් අනතුරුව 2018 මැයි මස 20 දින සිට සෑම වසරකම එය සැමරීම සිදු කරනු ලබයි.




ලෝක බිඟු දිනය මැයි මස 20 දිනට යොදා ගන්නේ 18 වන සියවසේදී ස්ලොවේනියාවේ සිටි ඇන්ටන් ජැන්සා (Anton Jansa) වෙනුවෙනි.චිත්‍ර ශිල්පියෙකු වූ ජැන්සා පවුවේ කර්මාන්තයක් වූ මී මැස්සන් ඇති කිරීම කුඩා කල සිට පුහුනු වූ අයෙකු විය.ඔහු චිර්ත්‍ර ශිල්පයේ නියැලීමට අමතරව වැඩිම කාලයක් ගතකර තිබෙන්නේ මී මැසි පාලනය ජනප්‍රිය කරලීම වෙනුවෙනි.ඔහු විසින් මී මැසි පාලනය පිලිබඳ ජර්මන් බසින් ග්‍රන්ථ දෙකක් පලකර තිබේ.මින් දෙවන ග්‍රන්ථය නිකුත්වී තිබෙන්නේ ඔහුගේ මරනයෙන් දෙවසරකට පසුය.මේ නිසාම ඔහුව එවකට ඕස්ට්‍රියානු අධිරාජ්‍යය යටතේ තිබූ සියලු ප්‍රදේශවල මී මැසි පාලන පුහුනුකරු ලෙස ඕස්ට්‍රියානු රජය විසින් පත්කර තිබේ. ඇන්ටන් ජැන්සා වයස 39දී අභාවප්‍රාප්ත වුවත්,ඔහු විසින්  කල මී මැසි පාලනය එම කලාපය පුරා ජනප්‍රියතාවය ලබාගෙන තිබේ. පලමු ලෝක යුද්ධයෙන් පසු ස්ලොවේනියාව යුගෝස්ලෝවියාව නම් නව රාජ්‍යයක කොටසක් වූ අතර එම රජය විසින් ජැන්සාට උපහාර මුද්දරයක් 1973 වසරේදී නිකුත් කර තිබේ. වර්තමානයේදී නිදහස් රටක් වන ස්ලොවේනියාවද 2018 ප්‍රථම බිඟු දිනය වෙනුවෙන් ඔහුට උපහාර මුද්දරයක් නිකුත් කර තිබේ.


එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය පෙන්වා දෙන්නේ ලොවේ වන ශාක වලින් 90%ක් සහ කෘශි භෝග වලින් 35%ක් පරාගනය කරන්නේ බිඟුන් විසින් බවය.එසේ වුවත්,ලොවේ බොහෝ රටවල් බිඟුන් කෙරේ නිසි අවධානය යොමු කර තිබෙන බවක් නොපෙනීම අතිශය ශෝචනීය වන අතරම එම රටවල් අතරට ශ්‍රී ලංකාවත් ඇතුලත් බව කනගාටුවෙන් වුවත් පිලි ගැනීමට සිදු වන්නකි.

ශ්‍රී ලංකාව තුල කුල හතරකට අයත් බිඟු විශේශ 159ක් සිටින අතර මින් විශේශ 22 මෙරටට ආවේනික වේ.නමුත්,මෙරට බිඟුන් හඳුනා ගැනීම පිනිස මාර්ගෝපදේශක ග්‍රන්ථයක් මෙතෙක් ප්‍රකාශයට පත්කර නොමැත.මේ නිසාම මෙරට බිඟුන් සහ ඔවුන් මුහුනදෙන තර්ජන වැනි කරුනු පිලිඹඳ සොයා බැලීමේ ඉඩකඩ ජනතා විද්‍යාඥයන්ටත් අහිමිවී තිබේ.එසේම පසුගිය වකවානු පුරා පරිසර අමාත්‍යාංශයෙන් පිලියෙල කල ජාතික රතු දත්ත ලේඛන වලද බිඟුන් පිලිඹඳව කිසිම විටකදී සමාලෝචනයක් සිදු කෙරී නැත.මේ නිසාම මෙරට හමුවන කිසිඳු බිඟු විශේශයකට මෙතෙක් කිසිම ආකාරයක නීතිමය ආරක්ශාවක් හිමි වී නොමැත.මීටම අදාල තවත් කරුනක් වන්නේ අවම වශයෙන් විනාශකාරී ආකාරයට මී පැනි ලබා ගැනීම වලක්වා ලීමට හෝ කිසින්ඳු ආකාරයකින් නීතිමය ප්‍රතිපාදන නොමැති වීමයි.

ලොව පුරා බිඟුන් වඳ වී යාමට තුඩුදෙන හේතු වන පරිසර විනාශය සහ පරිසර හායනය,විශ රසායනික ද්‍රව්‍ය පරිසරයට වැඩි වැඩියෙන් එකතු වීම,පරිසර දූශනය,ආක්‍රමනික සහ පලිබෝධක සතුන් නිසා වන විනාශය යන සියලුම අහිතකර සාධකයන් ශ්‍රී ලංකාවේ බිඟුන්ටත් බලපාන තර්ජනයන් වේ.

එසේම මෙරට පරාග කාරකයන් ආරක්ශා කිරීම වෙනුවෙන් මීට දශකයකට පෙර එලි දක්වන ලද පරාගකාරකයින් සංරක්ශනය පිලිඹඳ ක්‍රියාකාරී සැලැස්ම පවා මෙතෙක් ක්‍රියාත්මක කර නොමැත.එසේම පරිසර අමාත්‍යාංශයට මෙන්ම කෘශිකර්ම අමාත්‍යාංශයටද එකසේ වැදගත් ලෝක බිඟු දිනයද මෙතෙක් කිසිම අවස්ථාවකදී බිඟුන් පිලිඹඳව අවධානය ලබාදීම පිනිස යොදාගෙන හෝ නොමැත.

මේ නිසා මෙවර ලෝක බිඟු දිනයේදී මෙරට පරිසර පද්ධතීන් පවත්වා ගැනීමට මෙන්ම කෘශිකර්මයටත් බිඟුන් ඉටුකරන අමිල මෙහෙවර සහ ඔවුන්ගෙන් ඉටුවන  අති විශාල පාරිසරික සේවාවන් කෙරේ එක් පසෙකින් අවධානය යොමු කිරීමටත්,අනෙක් පසින් බිඟුන් ආරක්ශා කරලීමට අවශ්‍ය පියවර ගැනීමට බලධාරීන්ට කරුනු දැක්වීමට සහ බලපෑම් සිදු කිරීමටත්,මේ අතර තුරදී බිඟුන් ඇතුලු පරාග කාරකයන්ට වර්තමානයේ තිබෙන තර්ජනයන් සහ ඔවුන් ආරක්ශා කිරීමට කටයුතු කිරීමටත් ඉටා ගත යුතු වේ.


Saturday, May 11, 2024

ලෝක පර්‍යටනික පක්ශී දිනය​ / World Migratory Bird Day --2024

 


සෑම වසරකම මැයි මස දෙවන සෙනසුරාදා දිනය සහ ඔක්තෝම්බර් මස දෙවන සෙනසුරාදා දිනයත් ලෝක පර්‍යටනික පක්ශී දිනය වශයෙන් නම්කර තිබේ.

මේ දින දෙකෙන් මෙරට තුල පර්‍යටනික පක්ශීන් බහුතරයක් රැඳී සිටින කාලයක සමරන්නේ  ඔක්තෝම්බර් මස දිනය වුවත්,මෙම දින දෙකම පක්ශීන් සංරක්ශනය උදෙසා යොදාගත හැකි වේ.

මෙම වසරේ ලෝක පර්‍යටනික පක්ශි දිනයේ තේමාව වන්නේ "කෘමීන් රැකගමු,පර්‍යටනික පක්ශීන් රැකගමු Protect Insects,Protect Birds " යන්නයි.පර්‍යටනික පක්ශී විශේශ රාශියක් කෘමි භක්ශකයන් බැවින් එම පක්ශීන් ගේ පැවැත්ම උදෙසා කෘමීන් පැවතීමේ සහ ඒ නිසා පක්ශීන් වෙනුවෙන් කෘමීන් රැකගැනීමේ අවශ්‍යතාවය ජනතාවට අවධාරනය කිරීම මෙවර ලෝක පර්‍යටනික දිනයේ තේමාව වේ.



වසරක් පාසා ශ්‍රී ලංකාවට පැමිනෙන සංක්‍රමනික පක්ශී විශේශ අතුරින් විශල සංඛ්‍යාවක් කෘමීන් ගොදුරු කර ගන්නන් වේ.මේ අතරට නිල් කුරුමිනි කුරුල්ලා, වැහි ලිහිනියා,ඔලෙයියන්,හැලපෙන් දන්,ඇතැම් කුරුලු ගොයින්,හම්බු කුරුල්ලන් මෙන්ම වේග ලිහිනියන් සහ ඇතැම් මුහුදු ලිහිනින් අයත් වේ.

මෙම පක්ශින් මෙරට තුල ගෙවන කාලය තුල මොවුන් ගේ ආහාර සඳහා භාවිතා කිරීම වෙනුවෙන් හොඳ කෘමි ගහනයක් පැවතිය යුතු වේ.එහෙත් මෙරටේ කරන නිරීක්ශන අනුව තවත් කරුනක් පසක් වේ.



එය වන්නේ පර්‍යටනික පක්ශීන් විසින් කෘමීන් ආහාරයට ගෙන විනාශ කිරීම තුලින් බෝග පලිබෝධකයන් සැලකිය යුතු ප්‍රමානයක් මර්ධනය වන බවයි.

මෙසේ කෘමි පලිබෝධකයන් මර්ධ්ජනය කිරීමේ ලා කුඹුරුවල ඉපනැල්ලේ සිටින පුරුක් පනුවන් වැනි කෘමි පිලවුන් ආහාරයට ගන්නා හැල පෙන් දන්,ඔලෙයියන්,පියාඹන සුහුඹුල් පලිබෝධකයන් ගොදුරු කර ගන්නා කුරුමිනි කුරුල්ලන්,වැහි ලිහිනින් සහ කාගුල් ලිහිනියා වැනි මුහුදු ලිහිනිනුත් අයත් වේ.එමෙන්ම වැල් බෝග සහ පලතුරු ශාක වලට හානි කරන කෘමීන් ගොදුරු කර ගන්නා පර්‍යටනික කොහා විශේශ සහ මාරාවන් අයත් වේ.


මේ අනුව බලන කල අපට මෙවර පර්‍යටනික පක්ශී දිනයේ තේමාව මෙන්ම හානික කෘමීන් මර්ධනය වෙනුවෙන් පර්‍යටනික පක්ශීන් සලසන මෙහෙවරත් ඇගයීමට ලක්කල හැකි වේ.මෙම දෙවන කරුන මීලඟ පර්‍යටනික පක්ශී දිනයේදීද අවධාරනය කල හැකි වන්නකි.

✍️ ආචාර්ය / නීතීඥ ජගත් ගුණවර්ධන (පරිසරවේදී)

Saturday, April 27, 2024

අන්තර්ජාතික කපුටන් ඇගයීමේ දිනය අදයි



අන්තර්ජාතික කපුටන් ඇගයීමේ දිනය අප්‍රේල් 27ට යෙදී ඇත.

( International Crow and Raven Appreciation Day )


ලොව පුරා වෙසෙන කපුටු විශේෂයන් සහ Raven පක්ෂීන් සිදු කරන පාරිසරික මෙහෙවර ඇගයීමට ලක් කිරීම සඳහා මේ දිනය නම් කර තිබේ.

මෙම පක්ෂීන් අතීතයේ පටන් විවිධ මත සහ මිථ්‍යාවන් නිසා බොහෝ රටවල ජනතාව විසින් අකමැති සහ බිය දනවන සුළු කොට්ඨාශයක් ලෙස සලකා ඇත. එසේම ඔවුන් විසින් අනෙකුත් සතුන් දඩයම් කිරීම නිසා තවත් අයගේ අකමැත්තට ලක් වී තිබේ.

එසේ වුවද මෙම පක්ෂීන් පරිසරයට එකතු වන සත්ත්ව මල සිරුරු, සත්ව කොටස්, ඉවතලන ආහාර ද්‍රව්‍ය සහ තවත් ශාක කොටස් යනාදිය මත යැපීම මත ඉතා වටිනා කසල ශෝධක කාර්ය භාරයක් ඉටු කර පරිසරය පිරිසිදු තත්ත්වයෙන් පවත්වාගෙන යාමට විශාල දායකත්වයක් ලබා දෙන්නන් වේ.

එසේම මොව්හු පරිසරයේ සිටින භෝග පලිබෝධකයන් වැනි අහිතකර සතුන් ගොදුරු කර ගැනීම නිසාත් විශාල සේවයක් සිදු කරයි.

ශ්‍රී ලංකාවේ කපුටන් කොහා හෙවත් කෝකිලයාගේ ධාරක පක්ෂීන් ලෙස එම පක්ෂියාගේ පැවැත්ම සඳහා අත්‍යවශ්‍ය මෙහෙයක් ඉටු කරයි.

එසේ වුවද කපුටන් නිසා වෙනත් පක්ෂීන් මෙන්ම කුඩා සතුන් විනාශ වීම සහ නාගරික ප්‍රදේශවල මංමාවත් අපවිත්‍ර වීම වැනි අහිතකර තත්ත්වයන් පවතී. මීට ප්‍රධාන හේතුව වී ඇත්තේ විවෘත අපද්‍රව්‍ය බැහැර කිරීම නිසා නාගරික ප්‍රදේශවල කපුටු ගහනය විශාල ලෙස ඉහළ යාමත් ඔවුන් එම නගරවල ඇති ගස් රාත්‍රී ලැගුම් ස්ථාන ලෙස භාවිතා කිරීම වේ. 

ශ්‍රී ලංකාවේ කපුටන් විශේෂ දෙකක් හමුවේ. නමුත් Raven පක්ෂීන් හමු නොවේ. ඒ නිසා අන්තර්ජාතික කපුටන් ඇගයීමේ දිනය වෙනුවෙන් අපට ඇගයීමට ලක් කළ හැකි වන්නේ පක්‍ෂි විශේෂ දෙකක කාර්ය භාරය ව


ශ්‍රී ලංකාවේ සිටින කපුටන් විශේෂ දෙකෙන් වඩාත් සුලභ සහ වැඩි ව්‍යාප්තියක් සහිත විශේශය වන කොලඹ කාක්කා හෙවත් කොලඹ කපුටා හෙවත් ගෙල අලු කපුටා (Grey-necked Crow / House Crow) දෙවන ඡායාරූපයේ දැක්වේ.


** මෙම දිනය වෙනුවෙන් ආකර්ෂණීය තේමා රූපයක් නිර්මාණය කළ විහගා නවරත්න මෙනවියට කෘතඥතාවය පිරිනමන්නෙමු.

✍️ආචාර්ය ජගත් ගුණවර්ධන (නීතීඥ / පරසරවේදී)

Thursday, April 25, 2024

වන්නිලඇත්තන්ගේ පරිසරය පිළිබඳ දැනුම

 


මං මේ කැලේ ඉපදුන නිකම්ම නිකං වැද්දෙක්. මං හිතන්නේ නැහැ මං කියන දේවල් ලෝකේ මිනිස්සු පිළිගනියි කියලා.


මේ මහ පොළොවේ කොතනැක හරි අපේ දරුවන්ගේ ළපටි හුරතල් අත්වලින් එකම එක පැලයක් හිටවලා, ඇටයක් හිටවලා, ඒ හැදෙන ගහට තමන්නේ යහළුවෙකුට වගේ, තමන්ගේ සහෝදරයෙකුට වගේ ආදරය කරන්න අපේ දරුවන්ට කියා දෙමු.


මගේ වයස අවුරුදු 65 යි. මේ 65 තුළ පසුගිය කාලේ මම බොහෝ දේවල් දැක්කා. මට අවුරුදු 7-8 කාලේ ඉඳලා දැක්ක දේවල් මට හොඳට මතකයි. මම කුඩා කාලේ ජීවත් වුණ ලෝකෙයි, අද ලෝකෙයි අතර තියෙන්නේ ලෝක දෙකක වෙනසක්.

එදා පායපු ඉර හඳ නෙවෙයි අද පායන්නේ. එදා දැක්ක අහස නෙවෙයි අද දකින්නේ. එදා හිටපු මිනිස්සු නෙවෙයි අද ජීවත් වෙන්නේ. මේ සියල්ල ගත්තහම මට හිතෙන්නේ මම ජීවත් වෙන්නේ ලෝක දෙකක කියලයි. ඒත් අපේ ආත්තිල ඇත්තෝ, මුත්තිල ඇත්තෝ (අත්තා මුත්තා) ජීවත් වුණෙත්, මිය ගියෙත් එකම ලෝකයකමයි.


අවුරුදු 60 ක් තරම් කෙටි කාලයකදී මේ වගේ වෙනසක් වෙන්න හේතුව මිනිස්සුන්ගේ ඔලූගෙඩි නරක්වීම. අපි ඉස්සර කැලේට ඇතුල්වුණේ ගහක අත්තක් තව ගහක අත්තක එල්ලලා. අපේ පරපුරේ මිය ගිය නැයින්ට වැඳලා අවසර අරගෙන. ගහක අත්තක් කැපුවේ ගහට වැඳලා. බිම හෑවේ වැඳලා අවසර අරගෙන. පොළොවේ ඇට හිටවන්නේ අවසර අරගෙන.


ඒ කාලේ අපි ඉරට කිව්වේ ඉර දෙය්යෝ කියලා. හඳට කිව්වේ හද දෙය්යෝ කියලා. වැස්ස, පොළාව, සුළං අපි සැලකුවේ දෙවිවරු හැටියට. ගංගා, කඳු ඇල දොලවල අරක්ගත් යක් යකින්නන් අපි පිදුවා. අපේ ඇඟට, ඇහට නොපෙනුනාට ඒවාට ලොකු බලයක් තියෙනවා කියලා ඒ කාලේ අපි හිතුවා. ඒක අපිට දැනුනා. ඒ නිසා ඒවාට වඳිමින්, පුදමින් ගරු කරනකොට, ඒවා රකින කොට, ඒ බලය අපිට ලැබුණ බව අපිට දැනුනා.


ඉස්සර අපිට උවමනා කෑම-බීම, ආරක්‍ෂාව විතරක් නොවෙයි සතුටත් ඉබේම ලැබුණා. ඒ නිසා අපි නිදහසේ ජීවත් වුණා. ඒත් අද? අපි ඒ සඳහා කොච්චර මහන්සි වෙනවද? ඒ කාලේ අපි කැලේ හැම තැනක්ම, හැම දෙයක්ම අපිට ඕන හැටියට පාවිච්චි කළේ නැහැ. ලොකු ගස් පේලියක දුනුහන (දුන්නක සලකුනක්) කොටලා සීමාවක් හදාගෙන ඒක ඇතුලෙයි අපි දඩයම් කළේ. මී කැඩුවේ. අල හැරුවේ. ඒක ඉඩ අපිට හොඳටෝම ඇති වුණා.

අපි හේන් කළා. අපේ හේනේ සීමාව වුනේ මැද ඉඳලා කෙළවරට ගලක් විසිකරන දුර විතරයි. අපි හේනකට හොයාගත්තේ මහා ගස් තියෙන ලොකු කැලෑවක් නෙවෙයි.


අපි කඳු මුදුන්, කදු බෑවුම්, උල්පත්, වතුර පාරවල් ලඟ, අඩි පාරවල් ලඟ, බුරුල් වැලි තියෙන පොළොව වගාවට තෝරා ගත්තේ නැහැ. අපි එක යායට හේන් ගොඩක් හදන්නෙත් නැහැ. අපේ හේන් දෙකක් අතර හූවක දුර කැලෑවක් ඉතුරු කළා. ඊලඟ අවුරුද්දේ ඒ හේන අපි වවන්නේ නැහැ. අපි ඉන් ඒහායින් අලූත් හේනක් සොයාගන්නවා. අවුරුදු හතකට පස්සෙයි අපි ආයෙමත් පරණ හේනට එන්නේ. "අපි දඩයම් කළෙත් ක්‍රමේකට කවදාවත් අබ්බගාත සතෙක්, ගැබ්බර දෙනෙක්, පැටියෙක් මරන්නේ නැහැ. කවදාකවත් රැලේ යන, දිය බොන, වල් කන, සෙල්ලම් කරන වෙලාවක ඒ සතාව මරන්නේ නැහැ. වේලට හරියන සතෙක් මිසක්ලොකු සතෙක් මරණ එක අපි කරන්නේ නැහැ. වැඩුණු පිරිමි සතෙක් මරණ එක තමයි අපේ හොඳම දඩයම."


"අපි දන්නවා කැලේ තියෙන කිසිම දෙයක් අපිට අයිති නැති බව." ඒවා අයිති සත්තුන්ට. පරිසරයට. අපිට කැලෙන් ලැබෙන දෙයින් මුල් කොටස යකුන්ට පුදන්න ඕනේ.


වැඩිපුර දේවල් ගන්නවට පරිසරයත්, නෑ යක්කුත් අපිත් එක්ක අමනාප වෙනවා. ඊට පස්සේ අපිට කිසිම දෙයක් දෙන්නේ නැහැ. ලෙඩ රෝග හදනවා. කැලේ සත්තු ලවා අපිට කරදර කරනවා. සමහර විට අපිව මරා දානවා. ඕවා අපි දන්නේ අපේ පරම්පරාවෙන්.


අපේ නෑ ඇත්තෝ විතරක් නෙවෙයි, මේ රටේ ලෝකේ ඉස්සර හිටිය මිනිස්සු මේ විත්තිය දැනගෙන හිටියා. ඒ අයටත් අපිට වගේම සිරිත් විරිත් තිබුණා. ඒත් පස්සෙන් පහු ඒ අය ඒ සිරිත් විරිත් අමතක කෙරුවා. මිනිස්සු සත්තුන්ගෙන්, කැලෙන්, අව්වෙන්, වැස්සෙන් සුළගින් ලැබුණ දේවල් මගේ කියලා බදා ගන්න පටන් ගත්තා. මහ පොළොවේ වැට කොටු බැඳලා සීමා හදා ගත්තා. සිරිත් විරිත් අතහැරලා ඉවක් බවක් නැතිව හූ දෙක තුනේ දුරට ගස් කොළන් පිරුණු කැලෑව කපලා දැම්මා. ඒක දවසකට ඇහැට පේන නොපෙනෙන සත්තු අනන්ත අප්‍රමාණ ප්‍රමාණයක් මරලා දැම්මා. ඔය විකාර කෙරුවාට මිනිස්සු කියන්නේ ”දියුණුව” කියලා.


මට ඒ වචනේ ඇගෙන කොටත් හරි අපුලක්, පිළිකුලක් දැනෙනවා. තරහක් දැනෙනවා. අපේ ගතිගුණ සිරිත් විරිත් විතරක් නෙවෙයි අපිවත් නැති කළ හතුරා තමයි ‘‘දියුණුව’’. මේක කරේ තියාගන්නඅය සමහර වෙලාවට ඒකේ ප්‍රතිඵල  වලින් මිදෙන්න ක්‍රමයක්  හොයාගත්තා. අහක හිටපු අපිට ගැලවීමක් නැහැ.


"දියුණුවේ” විපාක ඔක්කොම විඳින්න වුනේ අපිට. නිදහසේ ඉපදිලා නිදහසේ මැරිච්ච අපිට සිද්ධ වුණා අනිත් අයට අතපාල ජීවත් වෙන්න. තවත් වෙලාවක අපිට වුණා අනිත් අයගේ බැල මෙහෙවර කරන්න. ඒක තමයි දියුණුවෙන් අපිට ලැබුණා දේ. මේ විකාර වලින් මිනිස්සුන්ගේ ඔලූව නරක් වෙන්න කලින්, කලට වැස්ස වැස්සා. කාලෙට පැව්වා. හරියට දිනේට වෙලාවට හුළං හැමුවා. අපි හඳ, තරු, ගහකොළ දිහා බලලා හෙට වෙන දේ ගැන කිව්වා. ඒ අනුව අපේ එදිනෙදා ජීවිතේ හදාගත්තා. ඒත් අද වහින්න ඕනේ කාලෙට පායනවා. පායන්න ඕනේ කාලෙට වහිනවා. වෙන දේ ගැන හිතාගන්නවත් බැහැ.


ඉස්සර අපි හැමෝම සතා සීපාවට ආදරය කළා. උන්ව හුරතල් කළා. උන්ව ආරක්‍ෂා කළා. දැන් මිනිස්සුන්ට ඒ සේරම පේන්නේ හතුරෝ වගේ. සත්තු නොදැක ඉන්න, උන්ගෙන් ඈත් වෙන්න හදනවා.


"මිනිස්සු දැන් මුලූ ඇඟම රෙදි වලින් වහගෙන ශීත කාමරවල හැංගිලා. සත්තු වෙනුවට සත්තුන්ගේ රූප බිත්තියේ අලෝගෙන. ගස් කපලා දාලා ගෙවල් ඇතුලේ බොරුමල් (ප්ලාස්ටික්) ගස් ගෙනත් තියා ගන්නවා."


"පොළාවට පොහොර කියලා වස විස ඉහලා ඒක වී ඇටයක් ගන්න හිරිකිතයක් නැතිව සත්තු කෝටි ප්‍රකෝටි ගානක් මරනවා."


මං හීනෙකින්වත් හිතුවේ නැහැ මෙහෙම ලෝකයක්. ඉස්සර අපි කෑම බීම ආරක්‍ෂාව ඉල්ලූවේ කිරි කොරහ නටල අපේ නෑ යකුන්ගෙන්. අද අපිට විනාශ කරපු මිනිස් ඇත්තන්ගෙන්ම අපේ කෑම වේල ඉල්ලන්න වෙලා. තමන්ගෙම දෙමාපියන් මහළු වුනාම අනාථ නිවාසෙට දාන ඔය මිනිස්සු අපිට කන්න දෙයි කියලා කොහොමද විශ්වාස කරන්නේ.


"මං මේ කැලේ ඉපදුන නිකම්ම නිකං වැද්දෙක්.මං හිතන්නේ නැහැ මං කියන දේවල් ලෝකේ මිනිස්සු පිළිගනියි කියලා." ඒත් දන්න දේ, දැනෙන දේ, හිතන දේ කියන්න ඕනේ. දැන් වෙච්ච දේ වෙලා ඉවරයි. ගහ කොළ ඉවරයි. සතා සීපාව ඉවරයි. ඊලඟට මිනිස්සු.


දැන් එක එක හුළං එනවා. කඳු කඩා පාත් වෙනවා. මුහුදු ගොඩ ගලනවා. ගංගා ඇල දොළ උතුරනවා. දන්නෙවත් නැති අලූත් ලෙඩ හැදෙනවා. මේක පුදුම වෙන්න දෙයක් නෙවෙයි. මිනිස්සු ලෝකෙට කරපු කරන විනාසෙට හම්බ වෙන උත්තර තමයි මේ. පුදුම වෙන්න දෙයක් නැහැ.


දැන් අපි එක් එක්කෙනාට දෙස් දෙවොල් කියලා වැඩක් නැහැ. දියුණු වෙන්න ගිහින් මේ කරපු විනාසේ නවත්තමු. අපි ආපහු අත්තලාගේ මුත්තලාගේ ලෝකෙට යමු. නැත්නම් "මේ ලෝකේ මිනිස්සු කියලා සත්තු ජාතියක් ඉපදිලා අනිත් අයත් මරාගෙන ඒ සත්තු මැරුණා කියලා පිට ලෝක වල අය කියයි."

මේ වැඩිහිටි අයට මොනව කිව්වත් වැඩක් නැහැ. අපි අපේ දරුවන්ට ඇත්ත කියමු.

"අපි වැඩිහිටියෝ වුණාට මේ ලෝකේ ඉපදුන ලොකුම මෝඩයෝ අපි කියලා අපේ දරුවන්ට කියමු."


අපි කරපු මෝඩකම් නොකර තමන් කව්ද කියලා තෝරාගෙන, තමන්ට සෑහෙන තරමට ජීවත් වෙන්න ඒ අයට උගන්වමු. තමන් ජීවත් වෙන ගමන් අනිත් අයටත් ජීවත් වෙන්න ලෝකයක් ඉතුරු කරන හැටි ඒ අයට තේරුම් කරමු.


මේ මහ පොළොවේ කොතනැක හරි අපේ දරුවන්ගේ ළපටි හුරතල් අත්වලින් එකම එක පැලයක් හිටවලා, ඇටයක් හිටවලා, ඒ හැදෙන ගහට තමන්නේ යහළුවෙකුට වගේ, තමන්ගේ සහෝදරයෙකුට වගේ ආදරය කරන්න අපේ දරුවන්ට කියා දෙමු. ඉරට, හඳට, තරුවලට, ගහට, කොළයට, මල්වලට, ගගට, ඇලට, විලට, වැවට විතරක් නෙවෙයි හීතලට, උණුසුමට, සුළඟට පවා ගරු කරන්න අපේ දරුවන්ට කියා දෙමු.


"එහෙම කළොත් අපේ පුංචි පැටව් අමාරුවෙන් හරි මේ ලෝකේ ආපහු හදාගනියි. ඒක දකින්න අපිට වාසනාව නැති වුනත් අපේ දරුවන්ට අපේ පුංචි කාළේ සතුට සැනසීම ලැබෙන එක ගැන හිතලා අපි සතුටු වෙමු."

ඌරුවරිගේ වන්නිලැත්තෝ

.

.

උපුටා ගැනීම පන්සිළු ටීවී පන්සිළු රේඩියෝ FM